ER BOD sefydliadau cyhoeddus wedi perfformio yn well wrth gynnig gwasanaethau Cymraeg yn ystod 2019-20, mae ‘na le i rai sefydliadau wella eto yn ôl Comisiynydd y Gymraeg, Aled Roberts.

Mae’r Comisiynydd wedi cyhoeddi adroddiad yr wythnos hon sydd yn adrodd ar berfformiad sefydliadau cyhoeddus wrth iddynt ymdrin â’r Gymraeg. Mae’r adroddiad yn dangos bod perfformiad wedi gwella ar y rhan fwyaf o wasanaethau eto yn 2019- 2020 ond bod rhai agweddau sydd yn parhau i beri pryder i’r Comisiynydd.

Dywedodd: “Mae yna risg fod bwlch yn tyfu rhwng y sefydliadau sydd yn perfformio’n dda a’r rhai sydd ddim cystal, ac mae angen i bob sefydliad gymryd eu cyfrifoldebau o ddifri.

“A hithau yn bedair blynedd ers i’r sefydliadau cyntaf ddod o dan safonau’r Gymraeg, mi fyddwn yn disgwyl i bob sefydliad gwrdd â’r gofynion bob tro.

“Mae yna rai sefydliadau sy’n perfformio yn dda iawn, ond gydag eraill, mae gwasanaethau allweddol, megis ffôn a derbynfa, yn perfformio’n wael a heb gynyddu dros y blynyddoedd diwethaf. Dyma’r gwasanaethau lle mae angen buddsoddi mewn staff.”

Roedd yr adroddiad yn dangos fod 92% o lythyrau neu e-bost Cymraeg wedi derbyn ateb yn Gymraeg, fod opsiynau awtomatig dros y ffon ar gael yn Gymraeg 90% o’r amser a bod ffurflenni ar gael yn gyflawn yn Gymraeg 78% o’r amser.

Ond, dim ond mewn 46% o ymweliadau derbynfa y cafwyd gwasanaeth Cymraeg, a dim ond 55% o alwadau ffôn y llwyddodd sefydliadau i ddelio gyda hwy yn Gymraeg a rhoi ateb cyflawn yn Gymraeg.

Ychwanegodd Comisiynydd y Gymraeg, Aled Roberts, “Mi ddylai pob sefydliad fod yn ystyried pethau fel sefydlu tîm neu benodi swyddog sy’n gyfrifol am y Gymraeg, cynyddu faint o staff sy’n gallu siarad Cymraeg a chynnig gwasanaethau Cymraeg mewn ffordd sy’n golygu mai defnyddio’r Gymraeg yw’r opsiwn mwyaf naturiol. Mewn rhai amgylchiadau, er enghraifft cyfarfodydd sensitif ynghylch llesiant, dw i eisiau i sefydliadau ystyried cynnig gwasanaeth Cymraeg yn ddiofyn.

“Dw i eisiau gallu cymryd yn ganiataol fod gwasanaethau sylfaenol ar gael yn Gymraeg bob tro. Mi allwn ni wedyn ganolbwyntio ar ddyletswyddau eraill sy’n gwneud gwahaniaeth ar lefel strategol. Pethau megis penderfyniadau polisi, gan sicrhau bod sefydliadau yn ystyried effaith pob penderfyniad ar y Gymraeg, a gweithredu strategaethau 5 mlynedd cryf i hybu’r Gymraeg.”

Bydd y Comisiynydd nawr yn cyfarfod gyda’r sefydliadau yn unigol i drafod y canlyniadau a’r diffygion, a beth sydd angen digwydd er mwyn datrys a cheisio cau’r bwlch rhwng sefydliadau sy’n cydymffurfio yn dda a’r rhai sydd ddim cystal.

“MAE hen lun yn medru dweud llawer, ond mae hen ffilm yn medru dod â’r gorffennol yn fyw” meddai’r Prifardd ac Archdderwydd Myrddin ap Dafydd.

Bob wythnos ar Ffilmiau Ddoe, mae criw hwyliog o gyflwynwyr a gwestai neu gyfwelai yn gwylio detholiad o’r ffilmiau sy’n rhan o gasgliad Archif Sgrin a Sain Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Detholiad o ffilmiau sy’n cofnodi digwyddiadau cymdeithasol, ffilmiau personol am deuluoedd, a thystiolaeth weledol o sut mae Cymru wedi newid dros y blynyddoedd. Yr wythnos hon, Myrddin ap Dafydd fydd yn cael y fraint o dyrchu yn y casgliad rhyfeddol hwn, a hynny yng nghwmni ei westeion Peredur Lynch a Beryl Vaughan.

Bydd Peredur Lynch, un o draethwyr huawdl y Babell Lên, yn cymryd golwg ar ffilmiau o Eisteddfodau Cenedlaethol ar hyd y blynyddoedd, gan gynnwys clip o’r Brifwyl yn Aberystwyth yn 1916, ffilm ryfeddol o Eisteddfod Machynlleth yn 1937, cofnod yr artist Charles Tunnicliffe o seremoni cyhoeddi Pwllheli 1954, a chlipiau o enwogion ar y Maes yn Y Drenewydd yn 1965.

“Da’ch chi’n gweld pobl yn rhythu ar gamera sy’n troi o’u blaenau, ac weithiau dan ni’n teimlo nad ydi pawb yn siŵr iawn sut mae ymddwyn o flaen y lens” sylwa Myrddin, wrth wylio clip o Eisteddfod Y Drenewydd 1965.

Bywyd cefn gwlad fydd yn mynd â bryd Beryl Vaughan, a chawn ymweld â Ffair Dalis 1914, sef ffair geffylau enwog Llanbedr Pont Steffan, diwrnod cneifio yn Y Foel, golygfeydd ardal Penderyn a Bannau Brycheiniog, a Choleg Hyfforddi Felinfach.

“Mae rhyw hud a hiraeth mewn gweld ein gorffennol yn dod yn fyw o flaen ein llygaid” meddai Myrddin. “Mae’n rhoi cyfle i ni fynd yn ôl yno, wel am sbel fach beth bynnag. Diolch bod ganddon ni drysorfa o archif yma yng Nghymru, a rheiny’n cael eu gwarchod a’u rhannu.”

MAE neuadd breswyl enwocaf Cymru wedi ailagor ei drysau heddiw, ddydd Gwener 18 Medi 2020, gyda’r myfyrwyr yn dychwelyd i Brifysgol Aberystwyth ar gyfer dechrau’r flwyddyn academaidd newydd.
Ar ei newydd wedd mae Neuadd Pantycelyn, sydd wedi ei thrawsnewid gan fuddsoddiad o £16.5m, yn cynnig llety o’r radd flaenaf i hyd at 200 o fyfyrwyr a chartref modern a chyfoes i gymuned fyrlymus myfyrwyr Cymraeg y Brifysgol.
Mae pob un o’r ystafelloedd gwely wedi ei hadeiladu o’r newydd ac yn cynnwys ystafell ymolchi en-suite, ac mae rhai o ystafelloedd mwyaf adnabyddus y Neuadd – y Lolfa Fawr, y Lolfa Fach a’r Ystafelloedd Cyffredin Hŷn ac Iau wedi eu gweddnewid.
Ac, yn unol â dymuniadau caredigion y neuadd, mi fydd y traddodiad o gydfwyta yn y Neuadd yn parhau gyda brecwast a phryd bwyd â’r hwyr ar gael yn y Ffreutur o ddydd Llun i ddydd Gwener.
Yn ogystal â buddsoddiad y Brifysgol ei hun, derbyniodd y prosiect gyfraniad o £5m gan raglen Addysg ac Ysgolion ar gyfer yr 21ain Ganrif Llywodraeth Cymru, a bydd Gweinidog Addysg Cymru, Kirsty Williams AS, yn ymweld â’r neuadd ddydd Gwener 18 Medi i’w hailagor, ochr yn ochr ag Is-Ganghellor Prifysgol Aberystwyth, Yr Athro Elizabeth Treasure.
Dywedodd Yr Athro Treasure; “Mae hwn yn ddiwrnod mawr i ni yma ym Mhrifysgol Aberystwyth, ac yn benllanw taith bwysig i ni. Wrth ailagor Pantycelyn rydym yn datgan yn glir ein hymroddiad at y Gymraeg a diwylliant Cymru, ac at ddarparu cartref cyfoes a chyffrous i do newydd o fyfyrwyr sydd wedi dewis ymuno gyda ni yma yn Aberystwyth, a phrofi rhagoriaeth academaidd ein Prifysgol, mewn cymuned lle mae’r Gymraeg yn iaith naturiol dydd i ddydd. Mae’n gyfle hefyd i ni gydnabod a diolch i bawb a gyfrannodd at hanes cyfoethog y neuadd unigryw hon, yn fyfyrwyr, yn gyn-fyfyrwyr, yn gyfeillion ac yn aelodau staff, ac sydd wedi chwarae eu rhan wrth wireddu’r freuddwyd o ail-agor Pantycelyn.”
Dywedodd Kirsty Williams: “Mae Neuadd Pantycelyn yn adeilad eiconig o fewn y gymuned Gymraeg ei hiaith ac mae wedi bod yn rhan o wead yr iaith yn lleol ers degawdau, yn ogystal â bod yn bair o dalent i fyfyrwyr sy’n mynd ymlaen i chwarae rhan bwysig yng Nghymru ac yn rhyngwladol.
“Fel rhan o’n nod i gyflawni miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, rydym am ddatblygu addysg ôl-orfodol sy’n cefnogi pobl i ddatblygu sgiliau yn y Gymraeg i’w defnyddio’n gymdeithasol a thrwy gydol eu gyrfaoedd. Mae Pantycelyn, a chymuned ehangach Aberystwyth, yn bwysig wrth feithrin y defnydd o’r Gymraeg ym mhob sefyllfa a chan bawb sy’n medru rhywfaint o’r iaith.
“Rwy’n falch iawn o allu cefnogi adnewyddiad Neuadd Pantycelyn ac edrychaf ymlaen at weld hwn yn gartref i fyfyrwyr Cymraeg eu hiaith am flynyddoedd lawer i ddod.”
Gydag ailagor y Neuadd, mae Undeb Myfyrwyr Cymraeg Aberystwyth (UMCA) yn dychwelyd i’r neuadd gan ymgartrefu mewn swyddfa newydd sbon lle bydd cymorth a chyngor i fyfyrwyr ar gael, a rhaglen lawn o weithgareddau yn cael ei tnu.
Dywedodd Moc Lewis, Llywydd UMCA: “Mae ail agor Pantycelyn yn gam pwysig iawn i bawb yma ym Mhrifysgol Aberystwyth ac mae’r cyfleusterau yn y neuadd newydd yn wych. Fel llais y myfyrwyr, mae’n bwysig i ni fod swyddfa UMCA yma yn y Neuadd fel ein bod yn rhan o’i bywyd dyddiol ac yn cefnogi’r gymuned bwysig hon. Rydym yn ymwybodol iawn o gyfraniad anhygoel y Neuadd dros y degawdau; ein tro ni yw hi nawr i lunio’r bennod nesaf, ac mae heddiw yn ddechrau cyffrous i’r bennod honno yn hanes Pantycelyn.”
Agorwyd Pantycelyn am y tro cyntaf yn 1951 fel neuadd i fechgyn a daeth yn Neuadd Gymraeg ym 1974.
Ar hyd y blynyddoedd profodd cymuned Pantycelyn yn feithrinfa greadigol lenyddol a cherddorol heb ei hail, gyda llu o awduron a beirdd llwyddiannus ymhlith ei chyn breswylwyr, yn ogystal â bandiau sydd wedi gwneud eu marc ar y byd roc a phop Cymraeg.
Fe fu’r neuadd yn gartref i’r hanesydd blaenllaw ac awdur Hanes Cymru, y diweddar Dr John Davies Bwlchllan, a fu’n warden yno rhwng 1974 a 1992.