Bydd tri academydd o Brifysgol Aberystwyth ar raglen Gŵyl y Gelli eleni, a ddarlledir am ddim ar-lein o’r Gelli Gandryll o 26 Mai tan 6 Mehefin.

Yn yr ŵyl, fe gyflwynir yr Athro Mererid Hopwood, a ymunodd â Phrifysgol Aberystwyth fel Athro’r Gymraeg ac Astudiaethau Celtaidd ym mis Ionawr 2021, yn Gymrawd Rhyngwladol newydd Cymru Greadigol Gŵyl y Gelli.  Ac fe drafodir rhai cwestiynau sy’n berthnasol iawn i’r byd sydd ohoni, yng nghyd-destun pandemig COVID-19, mewn dwy ddarlith a fydd yn cael eu traddodi gan academyddion o Aberystwyth.

Yn ei darlith ‘Women and Leadership’ am 13:00 ddydd Sadwrn 29 Mai, fe fydd y Dr Jenny Mathers o’r Adran Gwleidyddiaeth Ryngwladol yn gofyn a fyddai’r byd yn wahanol – ac yn well – pe bai mwy o fenywod yn dal yr awenau mewn safleoedd arweinyddiaeth.

Mae’r Dr Mathers yn esbonio sail ei darlith:  “Byddaf yn edrych eto ar y pwnc llosg hwn yng nghyd-destun y pandemig byd-eang. Rhywedd yw rhan o’r esboniad am y gwahaniaeth mawr rhwng profiadau COVID Seland Newydd o dan Jacinda Ardern a’r Unol Daleithiau o dan America.  Mae rhai wedi dadlau y gallasai effeithiau Argyfwng Ariannol Byd-Eang 2008 wedi’u lleddfu pe buasai mwy o fenywod wrth fyrddau rheoli’r prif sefydliadau ariannol. Ond mae arweinwyr benywaidd yn dal i fod yn gymharol brin, ac mae’r menywod sy’n arwain llywodraethau a sefydliadau drwy argyfyngau yn cael eu trin yn fwy garw na dynion mewn safleoedd cyfatebol.”
Ddydd Mercher 2 Mehefin, 13:00, bydd y Dr Siobhan Maderson, Cymrawd Ôl-Ddoethurol yr ESRC yn Adran Daearyddiaeth a Gwyddorau Daear, yn siarad am ‘The Great Reset: Co-designing an inclusive, sustainable, post-pandemic future’.

Mae’r Dr Maderson yn esbonio: “Wrth i’r rhaglen frechu at COVID-19 fynd rhagddi, mae llawer ohonom yn dechrau mentro teimlo’n obeithiol am y dyfodol, er ein bod hefyd yn ymwybodol o’r difrod cymdeithasol ac economaidd a achoswyd gan y pandemig. Yn fy narlith arall byddaf yn ystyried sut olwg allai fod yn ar y normal newydd a sut y gellir sicrhau bod yr ailgychwyn yn gweithio er lles pawb – a rhywogaethau eraill – yn yr amgylchedd ehangach. Bydd fy nghyflwyniad yn cloriannu camgymeriadau’r gorffennol, edrych ar fentrau’r presennol ac ystyried gweledigaethau llawn dewrder a dychymyg at y dyfodol.”

Bydd y ddwy ddarlith yn cael eu recordio ymlaen llaw, ac fe fydd y Doethuriaid Mathers a Maderson ill dwy ar gael wrth i’w darlithoedd gael eu darlledu a thoc wedyn i ateb cwestiynau gan y gynulleidfa yn y llif sgwrsio.

Bydd darlith yr Athro Hopwood ddydd Sul 30 Mai yn trafod sut mae’r beirdd wedi dychmygu iaith a sut mae’r dychymyg hwnnw yn ein helpu i ddeall yr elfen hanfodol hon o lenyddiaeth.

Mae’r ysgolhaig o Brifysgol Aberystwyth wedi ennill prif gystadlaethau’r Brifwyl dair gwaith, a hi oedd y fenyw gyntaf i ennill y Gadair yn yr Eisteddfod Genedlaethol, yn 2001. Mae wedi bod yn Fardd Plant Cymru ac wedi ennill gwobr Glyndŵr am ei chyfraniad at lenyddiaeth. Roedd ei chasgliad o farddoniaeth Nes Draw yn fuddugol yng nghategori barddoniaeth Llyfr y Flwyddyn yn 2016.
Dywedodd yr Athro Hopwood: “Fel Cymrawd Rhyngwladol Cymru Greadigol Gŵyl y Gelli eleni, mae’n arbennig o braf gweld yr Ŵyl yn ymestyn nid yn unig dramor ond hefyd yn nes at adref. Rwy’n edrych ymlaen yn fawr at barhau’r drafodaeth ddechreuodd llynedd am ddwyieithrwydd, gan ystyried eleni sut mae llenorion wedi dychmygu iaith ar hyd yr oesoedd.”

Ychwanegodd yr Athro Elizabeth Treasure, Is-Ganghellor Prifysgol Aberystwyth: “A ninnau’n brifysgol sydd ag enw da am ragoriaeth ein gwaith dysgu ac ymchwil, mae gennym lawer o werthoedd cyffredin â Gŵyl y Gelli – yn fan lle y gellir trin a thrafod materion pennaf yr oes.  Mae’n bleser gennym fod yn bartner i Ŵyl y Gelli, 2021, gan barhau â’n perthynas ehangach a fagwyd drwy fentrau megis Taith ‘Scribblers’ Gŵyl y Gelli, ‘Hay Levels’ a’n cynlluniau am ŵyl flynyddol ar y cyd yn yr Hen Goleg yn Aberystwyth ar ôl iddo ailagor tua diwedd 2023.”

Bydd y rhaglen ddigidol o ddigwyddiadau am ddim i Ŵyl y Gelli 2021 yn dod â llenorion a darllenwyr ynghyd am amrywiaeth o sgyrsiau, trafodaethau, gweithdai a pherfformiadau ar-lein, yn llawn ysbrydoliaeth, o ddydd Mercher 26 Mai tan ddydd Sul 6 Mehefin.  I weld y rhaglen lawn o ddigwyddiadau ac i gofrestru ar-lein yn rhad ac am ddim, gweler: www.hayfestival.com

Yn ei chyfarfod Bwrdd cyntaf fel cadeirydd newydd Hybu Cig Cymru (HCC), mae Catherine Smith wedi nodi blaenoriaethau’r bwrdd ardoll ar gyfer y flwyddyn ariannol newydd.

Yn y cyfarfod – a gynhaliwyd yn rhithiol oherwydd cyfyngiadau COVID – croesawyd dau aelod newydd, sef Jack Evershed ac Emlyn Roberts. Cafwyd ddadansoddiad o ofynion y  defnyddwyr wrth i Brydain ddod allan o’r cyfnod clo, a chadarnhawyd blaenoriaethau’r sefydliad ar gyfer y flwyddyn i ddod.  Hwn oedd cyfarfod cyntaf y Bwrdd ers diwygio’r Ardoll Cig Coch ym mis Ebrill er mwyn rhoi gwell chwarae teg i Gymru.

Mae diwygio’r ardoll, a gyflawnwyd yn sgil y Bil Amaeth yn San Steffan a thrafodaethau rhwng y tair llywodraeth, yn golygu y caiff yr ardoll i gynhyrchwyr ar anifeiliaid sy’n cael eu magu yng Nghymru ond sy’n cael eu lladd dros y ffin ei throsglwyddo i HCC ac na fydd Cymru’n ei cholli.

Dywedodd Catherine Smith: “Roedd diwygio’r Ardoll yn hir ddisgwyliedig, a bydd yn rhoi mwy o dryloywder a thegwch i ffermwyr yma yng Nghymru.

“Mae gennym gynlluniau cyffrous ar gyfer y flwyddyn sy’n dod, pan fyddwn yn adeiladu ar y gwaith cadarnhaol iawn a wnaed gan HCC wrth ymateb yn effeithiol i heriau COVID a Brexit.

“Yn ganolog i’n cynlluniau, mae datblygu’r ymgysylltiad llwyddiannus â’r defnyddwyr a’r gwaith o adeiladu brand sydd wedi gweld cynnydd yng ngwerthiant cig coch dros y flwyddyn ddiwethaf, a Chig Oen Cymru a Chig Eidion Cymru yn cael eu gwerthu gan fwy o fân-werthwyr mawr.

“Rydym hefyd yn bwriadu gweithio’n agos â llywodraethau a’r cyrff sy’n bartneriaid i ni yn Lloegr a’r Alban i sicrhau mynediad i farchnadoedd newydd ar gyfer ein cynhyrchion ac i ddatblygu masnach.

“Yn ogystal, bydd HCC yn rhoi blaenoriaeth uchel iawn i hyrwyddo’r modd rydym yn arwain y byd o ran cynhyrchu cig oen a chig eidion yma yng Nghymru, gan adeiladu ar ein gweledigaeth, ‘Y Ffordd Gymreig’. Ar ben hyn, byddwn yn gwneud gwaith hanfodol, ochr yn ochr â phartneriaid mewn rhannau eraill o Brydain, i amddiffyn a gwella enw da ein diwydiant. Bydd yna gerrig milltir allweddol eleni – fel uwchgynhadledd COP26 yn Glasgow. Mae’n hanfodol bod y cyhoedd yn deall nad yw pob dull o ffermio ledled y byd yr un fath, a bod gennym gyfraniad cadarnhaol i’w wneud tuag at gynaliadwyedd a diogelwch bwyd yn fyd-eang.”

Mae Urdd Gobaith Cymru yn falch o gyhoeddi mai Gwersyll yr Urdd Llangrannog yng Ngheredigion fydd lleoliad yr ŵyl ddigidol Eisteddfod T eleni, a gynhelir yn ystod hanner tymor y Sulgwyn.

Darlledwyd Eisteddfod T 2020 o stiwdio dros dro yng Ngwersyll yr Urdd Caerdydd. Eleni, mae’r Urdd yn addo gŵyl ddigidol fwy arloesol fyth o gael darlledu Eisteddfod T o stiwdio arbennig yng Ngwersyll yr Urdd Llangrannog. Cynhelir yr ŵyl yn ystod wythnos arferol yr Eisteddfod, sef o ddydd Llun, 31 Mai hyd at ddydd Gwener, 4 Mehefin.

Yn wahanol i’r llynedd, bwriedir cynnal prif seremonïau Eisteddfod T ar leoliad yng Ngwersyll Llangrannog, a hynny o fewn cyfyngiadau Covid-19, ac mae’r trefnwyr wedi llwyddo i ail-recordio perfformiadau rhai unigolion mewn stiwdios darlledu.

Meddai Siân Eirian, Cyfarwyddwr Eisteddfod yr Urdd a’r Celfyddydau: “Hoffwn ddiolch o galon i’r 12,000 sydd wedi cystadlu yn Eisteddfod T y tro hwn – sy’n ddwbl niferoedd llynedd. O Fôn i Fynwy ac o Drelew i Dubai, mae’r ymateb wedi bod yn syfrdanol.

“Mi ydan ni fel trefnwyr mor falch mai Gwersyll yr Urdd Llangrannog fydd cartref Eisteddfod T eleni. Mae’r ganolfan yn lleoliad eiconig yng Nghymru, a gwerth cenedlaethau o atgofion melys yn perthyn i’r lle. Bydd medru cynnal prif seremonïau’r ŵyl yno yn fonws, hefyd.”

Dywedodd Eifion Evans, Prif Weithredwr Cyngor Sir Ceredigion: “Rydym yn croesawu Eisteddfod T yma i Geredigion gyda balchder a hyder y cawn wythnos o gystadlu brwd a diogel. Mae’r Gwersyll yn Llangrannog yn adnodd hynod o bwysig i’r mudiad ac i ni yng Ngheredigion, a braf iawn yw gweld yr Urdd yn gwneud defnydd o’r Gwersyll mewn ffordd greadigol i hybu adloniant i blant a phobl ifanc Cymru. Mae’r Cyngor Sir a’r Mudiad wedi gweithio’n agos iawn dros y misoedd diwethaf i sicrhau trefniadau a fydd yn boddhau gofynion a rheolau Covid-19 yn llawn. Edrychwn ymlaen yn fawr i weld y wledd o gystadlu a mwynhau dros wythnos yr Eisteddfod.”

Meddai Lowri Jones, Cyfarwyddwr Gwersyll yr Urdd Llangrannog: “Mi fydd hi’n bleser croesawu cyflwynwyr a chriw ffilmio Eisteddfod T i’r gwersyll, a chael cynnig Bae Ceredigion yn gefndir i wythnos llawn bwrlwm a hwyl.”