Cymraeg

John ‘Bwlchllan’ yn ei gwrcwd ar lawr

Published

10 years ago

March 12, 2015

1974 OEDD Y FLWYDDYN. Mis Mai. Gwesty Scotts yng Ngill Airne yng ngorllewin Gweriniaeth Iwerddon oedd y lleoliad. Yr achlysur oedd yr Ŵyl Ban-Geltaidd. Roedd yno rialtwch. Roedd yno sŵn a swae. Roedd hi’n hwyrhau. Clywsom lais dwfn Elfed Lewys yn canu baledi. Clywid offerynne gwerin yn y cefndir. Pwy eisteddai ar lawr yn ei gwrcwd yng nghanol y cyfan yn tynnu ar ei bȋb ond y Dr John Davies.

Eisteddodd tri neu bedwar ohonom o’i amgylch. Cawsom ddarlith fyrfyfyr am hanes Iwerddon. Hoeliwyd ein sylw. Bu rhaid i eraill gamu drosom i fynd heibio gan arllwys eu diodydd arnom. Ond fe’n syfrdanwyd gan y wybodaeth a’r dadansoddi treiddgar. Roedd ‘Bwlchllan’ yn ei elfen a ninne’n wrandawyr eiddgar.

Ble ond yn Iwerddon y gellid cael sefyllfa o’r fath? Wel, yn Neuadd Pantycelyn yn Aberystwyth efalle yn ystod teyrnasiad John fel warden dros 15 mlynedd. Ond y noson honno yn Killarney roedd deng munud yng nghwmni’r athrylith yn ddigon i argyhoeddi’r amheuwr pennaf pa mor bwysig yw hanes i ddiwyllio’r unigolyn.

Pa hanesydd arall fyddai wedi gosod ei hun yn y fath sefyllfa? Pa hanesydd arall fyddai wedi mynychu gŵyl o’r fath? Erbyn bore trannoeth roedd John Davies wedi’i sefydlu ei hun yn arwr ac yn gymeriad yn ein plith. Fel ‘Bwlchllan’ y cyfeiriem ato wedyn. Rhoddai hynny ef ar yr un pedestal â ‘Doshan’, fel y cyfeiriem at Eirwyn Jones, Pontsian. Roedd dawn y cyfarwydd gan y ddau. Bu’r naill yn astudio yng Nghaergrawnt tra broliai’r llall iddo fod yno ar gefn beic.

Pan gyhoeddwyd y gyfrol ‘Hanes Cymru’ yn 1990 dychmygwn Bwlchllan yn traethu ar ei gwrcwd wrth imi ddarllen y 700 o dudalenne. Ni fedraf ddychmygu’r un Cymro twymgalon heb gopi o’r gyfrol ar ei silff. Fe’i cyhoeddwyd yn Gymraeg ac yn Saesneg gan Penguin. Mae’n gyfrol i ymestyn ati o bryd i’w gilydd pe bai dim ond i ryfeddu fod gan y genedl y fath hanes yn ei hawl ei hun. Nid atodiad i’r un genedl arall mohonom. Mae gennym ein cof ein hunain a hwnnw wedi’i groniclo gan Bwlchllan. Mae’r gyfrol yn werth llawer mwy na’r pris o £30 a godwyd amdani.

A nodweddiadol o’r awdur oedd iddo ysgrifennu’r clasur tra ar ei deithie ar draws dinasoedd Ewrop mewn amgylchiade tebyg i Westy’r Scotts yn aml iawn. Nid wrth ddesg mewn llyrfgell lwchlyd ond ar fwrdd mewn clwb nos swnllyd. Roedd y ffeithie ar flaenau ei fysedd a’i gamp oedd eu gosod yn eu cyd-destun gan roi ystyr i’n bodolaeth.

Teithiodd Gymru benbaladr gan sugno’r wlad i’w gyfansoddiad. Ffrwyth yr adnabyddiaeth drylwyr honno oedd y gyfrol ‘Cymru – y 100 lle i’w gweld cyn marw’ a gyhoeddwyd yn 2009. Gwelodd Bwlchllan nhw i gyd. Mae’r gyfrol ar fin cael ei hail-argraffu ar ôl bod mas o brint.

Nodweddiadol o ehangder ei ddiddordebe mewn materion Cymreig oedd ei ymwneud ag ymchwiliad cyhoeddus answyddogol, o dan gadeiryddiaeth yr Arglwydd Gifford, wedi’r achos cynllwynio yn erbyn aelodau o’r Mudiad Gweriniaethol Sosialaidd Cymreig yn Llys y Goron Caerdydd yn 1983. Cofiaf ei holi droeon wrth i’r ymchwiliad fynd yn ei flaen a chael ei atebion yn ddifefl gytbwys.

Dyledus wyf iddo am ei eiriau caredig wrth feirniadu cystadleuaeth llunio pennod gyntaf llyfr crwydro ar y thema o ddilyn un o afonydd Cymru yn Eisteddfod Genedlaethol Môn 1990. Dal heb eu sgrifennu mae gweddill y penodau am Cleddau Ddu. Ar ôl dilyn y nentydd nid euthum ymhellach na Phont Hywel. Ofnwn na fedrwn efelychu joie de vivre llenyddol y beirniad ei hun. Rhaid fydd i mi shiffto fy stwmps gwlei.

Pan ddarlledwyd hunan-bortread ohono ar S4C yn 2013 nid pawb gynhesai at y rhaglen. Nodweddiadol o’r gwrthrych oedd iddo ddewis ymddeol i ardal Grangetown o’r brifddinas yn hytrach nag i un o’r maestrefi goludog. Roedd wrth ei fodd yng nghanol y concrid aml-ddiwylliannol. Dyna oedd ei Gymru fodern. Ond wedyn roedd ei ardd ym Mwlchllan ym mherfeddion Ceredigion.

Wrth derfynu ei gampwaith ysgolheigaidd cyfeiria at gwestiwn yr Athro Gwyn Alf Williams, un arall o’r cewri hanes, pan ofynnodd, ‘pa bryd y bu Cymru?’ Ateb Bwlchllan oedd: ‘Ysgrifennwyd y llyfr hwn yn y ffydd a’r hyder na fu hi eto yn ei llawnder’.

Gyda marwolaeth y Dr John Davies, y gŵr o’r Rhondda, ar Chwefror 15 yn 76 oed, collwyd clamp o Gymro.

Business

A more connected Wales: Ogi to provide Welsh language support through eero

Published

1 month ago

October 14, 2024

Madeline Knox

Starting today, Ogi- Wales’s biggest alternative telecoms company- has taken the innovative leap to back the provision of Welsh language on the eero wifi software.

Amazon’s eero delivers fast, reliable and secure wifi to every corner of the home. Using the latest mesh technology, eero brings seamless coverage, whether you’re streaming, gaming, or working from home. The Amazon eero suite of products is available on all Ogi 400, Ogi 500 and Ogi 1Gig packages.

Ogi’s commitment to continuously improving for their Welsh customers is demonstrated through this new partnership. This milestone makes eero one of the few smart home systems to offer Welsh-language support in its mobile app.

Within the eero app, engineers have incorporated familiar Welsh-language terms to further the experience for users.

Speaking about the new feature, Ogi’s Brand Marketing Director, Sarah Vining, said: “Ogi’s mission has always been to provide world-class services that are inherently Welsh.”

“Working with the team at eero, we’re not only bringing cutting-edge technology to Welsh homes but also making it more accessible for our customers, and for users all over Wales too. This partnership reflects our shared vision to make the internet more accessible to everyone.”

“Our mission is to bring fast, reliable, and secure wifi to customers around the world.” said Mark Sieglock, eero EVP, Software and Services. “We’re thrilled to partner with Ogi to add Welsh language support, making the eero app more accessible to Welsh speakers in Wales.”

Welsh language support is now available to all eero users by downloading the latest software update (release 6.47.0)

Cymraeg

Hybu’r Gymraeg drwy sioe lwyfan

Published

6 months ago

May 23, 2024

Tom Sinclair

Ar faes Eisteddfod yr Urdd heddiw ym Meifod (29 Mai) caiff sioe lwyfan newydd ei dangos a fydd yn hyrwyddo’r Gymraeg i bobl ifanc ledled Cymru. Manon Steffan Ros sydd wedi creu’r sioe Geiriau i gwmni Mewn Cymeriad yn dilyn comisiwn gan Gomisiynydd y Gymraeg.

Bydd y sioe, sydd wedi ei hanelu at bobl ifanc ym mlynyddoedd 7, 8 a 9 ysgolion uwchradd, yn cyd-fynd â phecyn addysg newydd sydd wedi ei ddatblygu gan y Comisiynydd ac a fydd ar gael ar lwyfan addysgol, Hwb.

Yn ôl Manon Steffan Ros, roedd yn braf derbyn y cais i wneud y gwaith hwn er yn un heriol,

“Er mwyn hybu’r Gymraeg i’n pobl ifanc a’u hannog i’w defnyddio mae angen manteisio ar amryw o ffyrdd i wneud hynny. Mae sioe lwyfan, sydd yn mynd mewn i ysgolion, yn gyfle gwych i bwysleisio rôl y Gymraeg yn ein bywydau bob dydd, drwy ddefnyddio cerddoriaeth gyfoes a iaith sydd yn berthnasol iddyn nhw.

“Roedd yn her, serch hynny, i ddatblygu sgript a oedd yn cyfleu yr holl elfennau yma, tra ar yr un pryd yn hyrwyddo’r neges gyffredinol fod angen defnyddio’r Gymraeg er mwyn iddi oroesi.

“Gobeithio bydd y sioe yn gyfrwng i arwain at drafodaeth bellach ymysg pobl ifanc a’u hathrawon am bwysigrwydd y Gymraeg.”

I gyd-fynd â’r sioe, mae pecyn addysg wedi ei greu hefyd sydd yn cynnig amryw ddeunyddiau ar gyfer gwersi. Mae’r pecyn yn cynnwys cyflwyniadau ac atodiadau sydd yn rhannu gwybodaeth am y Gymraeg, ei phwysigrwydd fel sgil mewn bywyd bob dydd, ieithoedd lleiafrifol eraill ar draws y byd, yn ogystal ag egluro rôl Comisiynydd y Gymraeg.

Yn ôl Efa Gruffudd Jones., Comisiynydd y Gymraeg, y gobaith yw fod y gwaith hyn yn ymateb i angen,

“Rwyf wedi nodi yn aml fod plant a phobl ifanc yn flaenoriaeth i fi ac rydym yn gyson yn derbyn ceisiadau gan ysgolion am wybodaeth am ein gwaith. Y nod gyda’r pecyn hwn yw cynnig pecyn ymarferol y gellir dewis gweithgareddau ohono.

“Bydd hefyd, gobeithio, yn gymorth i athrawon a ddisgyblion ddeall yn well, nid yn unig rôl Comisiynydd y Gymraeg ond sefyllfa’r Gymraeg ar lefel genedlaethol a rhyngwladol.

“Gobeithio y caiff ei ddefnyddio’n eang.”

Un ysgol sydd wedi cael cyfle i weld y sioe eisoes yw Ysgol Bro Hyddgen ym Machynlleth yn nalgylch yr Eisteddfod. Mae Nansi Lloyd yn mlwyddyn 7 ac fe wnaeth fwynhau yn fawr,

“Roedd y sioe yn symud yn gyflym oedd yn grêt ac roeddem i gyd yn meddwl fod y defnydd o gerddoriaeth Gymraeg gyfoes yn dda iawn. Fe wnaeth i fi feddwl am pam mod i’n siarad Cymraeg a phwysleisio pa mor bwysig yw siarad yr iaith yn naturiol bob dydd, ac nid yn yr ysgol yn unig.

“Rwy’n gobeithio mynd i’w gweld eto yn yr Eisteddfod.”

Mae Alaw Jones yn athrawes yn ysgol Bro Hyddgen ac yn gweld gwerth yn y sioe a’r pecyn addysg,

“Mae yn medru bod yn heriol cyflwyno’r Gymraeg yn enwedig mewn oes lle mae cyfryngau cymdeithasol yn chwarae rôl mor flaenllaw yn mywydau pobl ifanc. Roedd y sioe hon yn gyfrwng i arwain ar drafodaeth bellach am y Gymraeg yn ein cymdeithas heddiw a braf oedd gweld ymateb y bobl ifanc i’r sioe.

“Mae’r pecyn addysg yn adnodd defnyddiol a fydd yn ein caniatáu i drafod y Gymraeg mewn cyd-destun ehangach, cyd-destun rhyngwladol, ac yn pwysleisio manteision siarad yr iaith o safbwynt sgil yn y byd gwaith.”

Caiff y sioe, Geiriau¸ ei pherfformio ar stondin Llywodraeth Cymru am 2pm ar ddydd Mercher, 29 Mai a bydd sesiwn holi ac ateb yn dilyn yng nghwmni Efa Gruffudd Jones, Manon Steffan Ros ac Owen Alun sydd yn perfformio’r sioe.

Cymraeg

Last ditch plea to HSBC to reverse decision to axe Welsh language phone line

Published

10 months ago

January 11, 2024

Tom Sinclair

AN MS has issued a last ditch plea to HSBC to reverse its “unacceptable” decision to axe its Welsh language phone service.

Llŷr Gruffydd, who represents North Wales in the Senedd, has spoken out as January 15, the date when the phone line is due to come to an end fast approaches.

The Plaid Cymru politician said executives at the baking giant still have an “opportunity to do the right thing”.

HSBC came under fire after politicians were informed of the bank’s decision to axe its Welsh language service by letter on Wednesday, November 8.

The Senedd’s Culture Committee wrote to the corporation accusing it of “contempt” towards Welsh speakers.

It added that its “failure to maintain an approach consistent with its values is considered disingenuous and disturbing”.

The committee also questioned statements made by José Carvalho, HSBC’s head of wealth and personal banking, who spoke in front of it on November 29.

The banker said that the Welsh-language helpline receives around 22 calls a day, and that the bank had ended up “with only 6% of the calls that are coming in being answered in Welsh” by them.

However, the committee hit back saying this indicates a fundamental failure of service by the bank because it means 94% of calls to the service are not being answered in Welsh,.

The Committee said that the “low number of calls” to the line “reflects” the bank’s “inability to provide a functioning and coherent service that meets the needs of its Welsh speaking customers.”

Llŷr Gruffydd said: “HSBC still has an opportunity to do the right thing by reversing its unacceptable and wrongheaded decision to bring its Welsh language phone service to an end.

“Executives at HSBC should remember that many customers use their banking services because of its Welsh language phone service.

“The bank argues that there isn’t sufficient demand for the helpline because it receives 22 calls a day on average.

“But it’s abundantly clear from the data that with only 6% of those calls being answered in Welsh, they’ve not been coming anywhere near to providing an adequate service.

“Phone calls that are made to the helpline in Welsh should be answered in Welsh. It’s no wonder that a lot of Welsh speakers have given up on phoning it.

“Instead of scrapping the service HSBC’s should invest in it properly for at least 12 months, and that includes ensuring that it is well-advertised. Then at the end of that period it could make a much better assessment of demand.

“The bank’s pledge to ‘arrange a call back in Welsh, within 3 working days is astonishingly disrespectful to Welsh speakers, as well as utterly insensitive to the financial pressures some people will face.

“For a significant number of people, accessing their bank through Welsh is not a ‘choice’ as HSBC claimed.

“HSBC say they ‘have confirmed that all customers can bank in English’, which is frankly an attitude that belongs to the last century. It is also untrue, especially for many elderly and vulnerable people.

“There is understandably a huge amount of anger and frustration right across Wales with HSBC’s general attitude towards the Welsh language.

“Recently I was contacted by a constituent who was quite rightly angry because she had been asked by a member of HSBC’s customer care team to resend a Welsh language query in English.

“That is one of many examples of HSBC’s complete and utter disregard for Welsh speakers.

“As a Welsh speaker myself and as a member of the Senedd’s Culture Committee, I share the real sense of frustration that’s out there.

“Many of their customers in Wales have also seen their local branches close over the last decade.

“The impact of this on their older customers is particularly acute, as well as those who don’t have access to digital technology.

“Though HSBC likes to describe itself as the world’s local bank, it is abundantly clear that this is not the case in Wales as it abandons Welsh speakers and abandons our high streets by shutting down local branches.”