Cymraeg

Dr Meredydd Evans a’i chwerthin iach

Published

10 years ago

March 18, 2015

PRYNHAWNDDYDD o Ebrill ydoedd. Minnau’n ciniawa yn y Llyfrgell Genedlaethol ar wahoddiad Merêd. Braint oedd cael rhannu bwrdd â’r ebol ifanc a oedd yn ei nawdegau. Doedd dim pall ar ei sgwrs. Prin fod angen i mi ei borthi. Roedd y cof yn loyw a’r chwerthiniad yn iach. Yn ôl ei arfer, ac fel prawf o’i ddiddordeb ysol mewn pobl, holai fy hynt a pha brosiect oedd gen i ar y gweill.

Mentrais ddweud fy mod yn ymchwilio i hanes Niclas y Glais. Os do, cefais wybod am gysylltiad Tomi’r Llety, Pentregalar, â Blaenau Ffestiniog cyfnod plentyndod Merêd. Fe’i cofiai’n pregethu yn un o’r capeli lleol a’r lle dan ei sang ac un gŵr dieithr, anesmwyth ei olwg, yn y gynulleidfa. Neb yn ei adnabod. Ac roedd pawb yn adnabod pawb yr adeg hynny. Wel, aelod o’r gwasanaethau cudd, wrth gwrs, yn clustfeinio ar y comiwnydd yn y pulpud i gasglu tystiolaeth rhag ofn y byddai’r sefydliad am ei gyhuddo o deyrnfradwriaeth rhyw ddydd.

Clywais hanes cymeriade megis Dafydd Canada a Johnny Coparet a’r criw eraill o Sosialwyr fydde’n ymgynnull bob tro y deuai T. E. Nicholas i’r parthau. ‘Bydde’n fater o chargo’r batris wst ti pan fydde Niclas yn dŵad i seiadu. Mi fydde’r hogia yma’n darllen y ‘Daily Worker’ ac yn selogion yr Ysgol Sul’, meddai. Addawodd ymchwilio ymhellach ar fy rhan ymhlith ei gysylltiade yn ardal Stiniog. A dyna a wnaeth. Daeth galwad ffôn yn y man.

Meddyliwch. Gŵr a oedd dros ugain mlynedd y tu hwnt i oed yr addewid yn barod i wneud gwaith caib a rhaw o’r fath ar fy rhan. Ond dyna’r dyn ydoedd y Dr Meredydd Evans. Clywsom yn ei angladd yng Nghwm Ystwyth ei fod yr un mor ymholgar a chymwynasgar ynghylch materion yn ymwneud â’r genedl Gymreig ychydig ddyddie cyn ei farwolaeth.

A gwyddai’n dda am y Coparet yn Stiniog am mai yno’r aeth i weithio ar ôl gadael yr ysgol yn 14 oed. Ond ni fu yno’n hir. Mentrodd ar lwybr addysg a’i harweiniodd i Princetown a Boston yn yr Unol Daleithiau. Cyfeiria’r Dr at ei ddoethuriaeth mewn Athroniaeth. Tra oedd yno recordiodd ganeuon gwerin Cymraeg ar label Folkways a ddyfarnwyd ymhlith y gorau o’u bath i’w cyhoeddi yn 1954 gan y New York Times. Roedd yn ddyledus i’w fam am feithrin ei ddiddordeb mewn canu gwerin gan y byddai hi’n canu degau ohonyn nhw oddi ar ei chof.

Dychwelodd i Gymru ar ôl i gyfaill iddo ei gyfarch ar faes yr Eisteddfod Genedlaethol trwy ddweud ‘sut wyt ti’r Ianci? Teimlodd i’r byw. Daeth yn ôl gyda’i wraig o Americanes, Phyllis Kinney, a’u merch, Eluned. A bois bach, am gyfraniad a wnaeth i fywyd athronyddol, gwleidyddol ac adloniannol Cymru.

Am ddeng mlynedd, fel Pennaeth Adran Adloniant BBC Cymru, bu’n gyfrifol am sefydlu rhaglenni fel ‘Disc a Dawn’ a ‘Fo a Fe’. Ond cefnodd ar y sefydliad er mwyn gweithredu ar lawr gwlad dros yr hyn a gredai oedd yn hanfodol er mwyn ffyniant ei genedl. Ni fu neb mor weithgar dros y Gymdeithas Alawon Gwerin na Merêd a Phyllis.

Gwnaeth ei farc cynt fel aelod o Driawd y Coleg pan oedd yn fyfyriwr ym Mangor. Roedd ‘Triawd y Buarth’ yn un o ganeuon mwyaf poblogaidd y math newydd hwn o ganu ysgafn Cymraeg llawn harmonïau. Balch oedd o gael ei gyflwyno’n aml fel llais y ‘cwac, cwac’ yn y gân honno! Diffoddodd y cyflenwad trydan ym mast Pencarreg fel rhan o ymgyrch Cymdeithas yr Iaith i sefydlu sianel deledu Gymraeg.

Ymddeolodd y ddau i Gwm Ystwyth gan fyw yno’n hwy nag y buont fyw yn unman arall. Nid Boston mo’r pentre. Ond Afallon oedd enw’r aelwyd. Gwelsant ddirywiad y bywyd Cymraeg yno dros 30 mlynedd. Mynnodd Merêd gynnal fflam yr achos yn Siloam gan gredu fod yna obaith lle bynnag y bo ychydig o oleuni. Doedd dim ofn marw arno, meddai mewn rhaglen deledu ddiweddar. Wrth gwrs, mae’r sawl sy’n ofni marw yn ofni byw. A doedd dim ofn byw ar Merêd. Cofleidiodd fywyd.

Ond y ddelwedd arhosol sy gen i o ddiwrnod ei angladd yw’r cloc uwchben y pulpud. Roedd wedi rhoi’r gore i gerdded am hanner awr wedi dau ers slawer dydd. Felly mae yng Nghwm Ystwyth. Ond cofiaf hefyd y cinio yn y ffreutur a’r chwerthin iach yn Aberystwyth.

Cymraeg

Welsh speakers drop to shocking lowest percentage in eight years

Published

5 days ago

January 23, 2025

Tom Sinclair

THE PERCENTAGE of Welsh speakers has fallen to its lowest level in over eight years, with just 27.7% of people in Wales able to speak the language, according to government statistics.

Data from the annual population survey, which covers the year ending 30 September 2024, estimates there are around 851,700 Welsh speakers in Wales. This marks a 1.6% decline compared to the previous year.

Despite the drop, the Welsh government remains resolute in its commitment to increasing the number of Welsh speakers. A spokesperson said: “We are absolutely committed to our goal of having one million Welsh speakers and doubling the daily use of Welsh.”

The ambitious target of one million Welsh speakers by 2050 is measured using census data, rather than the annual population survey.

Census data paints a stark picture
The 2021 census revealed a further decline in Welsh speakers, with only 17.8% of residents—approximately 538,000 people aged three and older—reporting they could speak the language.

Welsh speakers by the numbers
The annual population survey provides further insights:

Children lead the way: 48.6% of children and young people aged 3 to 15 reported they could speak Welsh, equating to 237,600 individuals. However, this figure has been gradually declining since 2019.
Regional highs and lows:
- Gwynedd boasts the highest number of Welsh speakers (93,600), followed by Carmarthenshire (93,300) and Cardiff (83,300).
- Blaenau Gwent and Merthyr Tydfil have the fewest Welsh speakers, with 9,500 and 10,600, respectively.
- In percentage terms, Gwynedd (77.9%) and the Isle of Anglesey (63.6%) lead, while Rhondda Cynon Taf (13.9%) and Blaenau Gwent (14%) rank lowest.

How often is Welsh spoken?
Among those who can speak Welsh:

13.9% (428,800 people) speak it daily.
5.6% (171,300) use it weekly.
6.7% (204,700) speak it less often.
1.5% (46,500) never speak Welsh despite being able to.

The remaining 72.3% of people in Wales do not speak Welsh at all.

Understanding Welsh
Beyond speaking:

32.2% (989,300 people) reported they could understand spoken Welsh.
24.4% (751,600) can read Welsh.
22.1% (680,100) can write in the language.

Survey sample size questioned
The annual population survey, conducted by the Office for National Statistics (ONS), has faced criticism over falling sample sizes in recent years. However, the ONS confirmed to the BBC that 14,881 responses were used for the Welsh language questions in the latest survey.

The figures underline the challenges facing efforts to revitalize the Welsh language, even as the government strives to meet its ambitious 2050 targets.

Cymraeg

Strategaeth yr iaith Gymraeg dan adolygiad yng nghanol galwadau am gyfeiriad cliriach

Published

1 month ago

December 17, 2024

Tom Sinclair

MAE SAMUEL KURTZ AS, Ysgrifennydd Cysgodol y Cabinet dros yr Iaith Gymraeg, wedi annog Llywodraeth Cymru i ailfeddwl eu dull o weithredu targed uchelgeisiol Cymraeg 2050 yn sgil pryderon a godwyd mewn adroddiad diweddar gan y Senedd.

Mae strategaeth Cymraeg 2050 yn anelu at sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn canol y ganrif hon, ond mae amheuon wedi cael eu codi am ei hyfywedd. Mae canfyddiadau’r Pwyllgor Plant a Phobl Ifanc yn tynnu sylw at heriau fel marweiddio yn nifer yr athrawon Cymraeg a gostyngiad yn y defnydd o’r iaith ymhlith pobl ifanc.

Mae Mr Kurtz, sy’n cynrychioli Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro, wedi ymuno â’r galwadau i Lywodraeth Cymru ailystyried eu cynlluniau. Dywedodd:

“Mae Ceidwadwyr Cymreig wedi galw ers tro am strategaeth gliriach gan Lywodraeth Cymru i gyflawni eu targed Cymraeg 2050.

“Gyda nifer y siaradwyr Cymraeg yn gostwng dros y ddau ddegawd diwethaf, mae’n hanfodol bod y duedd hon yn cael ei gwrthdroi. O ystyried y marweiddio yn nifer yr athrawon Cymraeg a’r gostyngiad yn y defnydd o’r Gymraeg ymhlith pobl ifanc, mae angen i Lywodraeth Cymru adolygu pam nad yw eu cynlluniau presennol ar gyfer Cymraeg 2050 yn gweithio ac addasu’r cynlluniau angenrheidiol.”

Persbectif Sir Benfro

Yn Sir Benfro, lle mae treftadaeth yr iaith Gymraeg yn ddwfn, mae’r ddadl yn un arwyddocaol iawn. Mae cymunedau lleol wedi gweld llwyddiant amrywiol wrth gynnal Cymraeg. Mae addysg cyfrwng Cymraeg wedi tyfu mewn rhai ardaloedd, gydag ysgolion fel Ysgol Caer Elen yn Hwlffordd yn chwarae rhan hanfodol, ond mae pryderon yn parhau am ei hygyrchedd ledled y sir.

Yn hanesyddol, mae Sir Benfro wedi cael ei hystyried yn ‘ffrynt ieithyddol’, lle mae’r iaith Gymraeg yn cydfodoli â’r Saesneg mewn cydbwysedd cynnil. Mae ardaloedd gwledig wedi dal gafael ar eu traddodiadau ieithyddol, ond mae trefoli a newidiadau demograffig yn peri heriau.

Un mater allweddol yw’r gweithlu addysgu. Heb ddigon o athrawon Cymraeg i ysbrydoli ac addysgu’r genhedlaeth nesaf, mae cyflawni Cymraeg 2050 yn mynd yn fwyfwy anodd. Mae galwadau hefyd wedi bod am fwy o gyfleoedd trochi yn y Gymraeg y tu allan i’r ystafell ddosbarth er mwyn meithrin y defnydd o’r Gymraeg yn y bywyd bob dydd.

Pam mae Cymraeg 2050 yn bwysig

Yng nghanol Cymraeg 2050 mae gweledigaeth i beidio â chadw’r Gymraeg yn unig, ond i’w gwneud yn iaith fyw a llewyrchus. Mae ymgyrchwyr yn dadlau bod strategaeth gadarn yn hanfodol i sicrhau bod yr iaith yn parhau i fod yn berthnasol i genedlaethau’r dyfodol, yn enwedig mewn ardaloedd fel Sir Benfro lle mae treftadaeth ddiwylliannol yn gysylltiedig â’r Gymraeg.

Mae cefnogwyr y targed yn pwysleisio ei botensial i gryfhau hunaniaeth gymunedol ac i roi hwb i gyfleoedd economaidd, o dwristiaeth i ddiwydiannau creadigol, lle mae dwyieithrwydd yn ased sy’n tyfu.

Oes modd ei gyflawni?

Er bod uchelgais Cymraeg 2050 yn cael ei ganmol yn eang, mae cwestiynau yn parhau ynghylch a yw’n gyflawnadwy heb newidiadau sylweddol mewn polisi. Mae’r beirniaid yn dadlau, heb strategaeth gynhwysfawr wedi’i hariannu’n dda sy’n mynd i’r afael ag addysg, seilwaith ac ymgysylltu cymunedol, bod y targed mewn perygl o fod yn ddim mwy na dyhead.

I Sir Benfro, mae’r her yn glir: dathlu a diogelu ei chymunedau Cymraeg tra’n creu cyfleoedd ar gyfer twf ac ymgysylltu â’r Gymraeg i bawb.

Mae galwad Mr Kurtz am weithredu yn ychwanegu at y pwysau cynyddol ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno cynllun sy’n gweithio – nid yn unig ar gyfer nawr, ond ar gyfer cenedlaethau i ddod.

Cymraeg 2050: Iaith ar gyfer y dyfodol

I Sir Benfro a thu hwnt, mae’r blaenoriaeth yn uchel. Mae cyflawni miliwn o siaradwyr Cymraeg yn ymwneud â mwy na niferoedd yn unig – mae’n ymwneud â sicrhau dyfodol lle mae’r iaith yn parhau i fyw a ffynnu, o bentrefi gwledig Gogledd Sir Benfro i strydoedd prysur Aberdaugleddau.

Business

A more connected Wales: Ogi to provide Welsh language support through eero

Published

4 months ago

October 14, 2024

Madeline Knox

Starting today, Ogi- Wales’s biggest alternative telecoms company- has taken the innovative leap to back the provision of Welsh language on the eero wifi software.

Amazon’s eero delivers fast, reliable and secure wifi to every corner of the home. Using the latest mesh technology, eero brings seamless coverage, whether you’re streaming, gaming, or working from home. The Amazon eero suite of products is available on all Ogi 400, Ogi 500 and Ogi 1Gig packages.

Ogi’s commitment to continuously improving for their Welsh customers is demonstrated through this new partnership. This milestone makes eero one of the few smart home systems to offer Welsh-language support in its mobile app.

Within the eero app, engineers have incorporated familiar Welsh-language terms to further the experience for users.

Speaking about the new feature, Ogi’s Brand Marketing Director, Sarah Vining, said: “Ogi’s mission has always been to provide world-class services that are inherently Welsh.”

“Working with the team at eero, we’re not only bringing cutting-edge technology to Welsh homes but also making it more accessible for our customers, and for users all over Wales too. This partnership reflects our shared vision to make the internet more accessible to everyone.”

“Our mission is to bring fast, reliable, and secure wifi to customers around the world.” said Mark Sieglock, eero EVP, Software and Services. “We’re thrilled to partner with Ogi to add Welsh language support, making the eero app more accessible to Welsh speakers in Wales.”

Welsh language support is now available to all eero users by downloading the latest software update (release 6.47.0)