Cymraeg

Dirgelwch Dewi Emrys

Published

10 years ago

August 11, 2014

SUT DDYN oedd y bardd Dewi Emrys Yr oedd y cwestiwn Gofynnwyd gan y ddrama Dewi Emrys: Cythraul yr Awen ddydd Sul diwethaf ar S4C. Yr oedd y cwestiwn Gofynnwyd gan y ddrama Dewi Emrys: Cythraul yr Awen ddydd Sul diwethaf ar S4C. Mewn rhifyn arbennig o Pethe ar ddydd Mawrth, edrychodd Twm Morys i mewn i leoliad y barddol yn cadeirio enillodd Dewi Emrys

Galwodd Dewi Emrys (1881- 1952) ei gymeriad yn ‘gerddorfa o gymhlethdod’, ac yn Dewi Emrys: Cythraul yr Awen byddwn yn gweld pam roedd bywyd Dewi mor helbulus. Bydd cyfraniadau gan rai oedd yn adnabod Dewi a chawn glywed eu hargraffiadau nhw o’r bardd oedd yn dod o Gei Newydd yn wreiddiol, ond a symudodd i Sir Benfro pan oedd yn saith oed. Aeth i’r ysgol ym Mhencaer ac Ysgol Ramadeg Jenkins Abergwaun cyn mynd fel prentis newyddiadurwr a chysodwr ar y County Echo yn y dre honno. Ar ôl marwolaeth ei dad, symudodd y teulu i Gaerfyrddin ac aeth Dewi i weithio ar y Carmarthen Journal. Yn1903, fodd bynnag, aeth i Goleg Presbyteraidd a dilyn llwybr ei dad i’r weinidogaeth. Ar ôl y Rhyfel Mawr, ceisiodd Dewi wneud bywoliaeth o’i newyddiaduriaeth drachefn. Er iddo werthu sawl darn i olygyddion Stryd y Fflyd, aeth pethau o chwith iddo, a threuliodd sawl noson dan y sêr ar lannau Tafwys. Cefnodd Cymry Llundain arno, y cyn-bregethwr a oedd erbyn hyn i’w weld yn canu y tu allan i’r eglwysi, a’i gap yn ei ddwylo. Yn 1926, fodd bynnag, daeth tro ar fyd i Dewi, pan enillodd y Goron yn Eisteddfod Genedlaethol Abertawe gyda chasgliad o gerddi Rhigymau’r Ffordd Fawr. Yn yr un Eisteddfod, enillodd ar gystadleuaeth Darn o Farddoniaeth mewn tafodiaith gyda’r gerdd a fyddai’n dod yn un o’i weithiau mwya adnabyddus, “Pwllderi”. Yn sgil ei lwyddiant, daeth ei wraig i chwilio amdano yn Abertawe, gan fod Dewi heb dalu tuag at gynnal ei deulu ers blynyddoedd. Fel canlyniad bu rhaid i Ddewi roi’r arian a enillwyd yn yr Eisteddfod i Cissie, casglu mwy gan ei ffrindiau, a hyd yn oed rhoi ei goron newydd mewn pawn shop yn Abertawe. Aeth Dewi Emrys ymlaen i ennill y Gadair yn y Genedlaethol bedair gwaith, yn Lerpwl, 1929 (“Dafydd ap Gwilym”), Llanelli, 1930 (“Y Galilead”), Bangor, 1943 (“Cymylau amser”), a Phen-y-bont ar Ogwr 1948, (“Yr alltud”). Mae sawl Cymro wedi galw’r bardd Dewi Emrys yn arwr ac yn gymeriad rhamantaidd. Ond roedd yn gymeriad dadleuol yn ei gyfnod, ac yn dadlau â sawl un. Ond meddai Emyr Llew am Dewi, “Fe oedd gelyn mwyaf ei hunan.” Un person oedd yn adnabod Dewi orau, oedd ei ferch Dwynwen. Mae Dwynwen bellach wedi newid ei henw i Nina Watkins, ac yn byw yn Ne Lloegr. Dywed fod ei magwraeth wedi bod yn gyfnod anodd iddi hi. “Roedd e’n amser trawmatig iawn i mi, a chefais nifer o brofiadau negyddol.” Dyma’r tro cyntaf i Nina Watkins siarad yn agored am ei thad, ac mae’r hyn mae hi’n ei ddweud yn gwrthddweud y fytholeg ramantaidd am Dewi. Cafodd fywyd lliwgar iawn, treuliodd gyfnod fel gweinidog ac fel cardotyn ar hyd strydoedd Llundain, ac roedd yn ferchetwr o fri. Ond yn ôl Nina, “Doedd e ddim yn dad da iawn.” Mae Dewi Emrys: Cythraul yr Awen yn dramateiddio perthynas Dewi gyda dwy fenyw oedd wedi dylanwadu’n enfawr ar Dewi. Y ddwy oedd Dilys Cadwaladr, mam Nina; ac Eluned Phillips, cyfaill Dewi. Bydd Sharon Morgan yn actio Eluned Phillips, a Judith Humphreys yn chwarae Dilys Cadwaladr. Profiad arbennig i Judith Humphreys oedd actio Dilys Cadwaladr, disgrifia Judith, sydd yn byw ym Mhenygroes yn Nyffryn Nantlle, fywyd a phersonoliaeth Dilys fel un “cymleth.” Dywed Judith iddi hi fwyhau dysgu am elfennau o’r cyfnod, ac am hanes bywyd Dilys a Dewi; “Roedd hi’n gyfle gwych i mi ddysgu am hanes y cyfnod, a hanes bardd mawr o’r cyfnod. Roedd hi’n braf i gael perpectif merch ar y cyfan, ac roedd Dilys yn ferch ddeallus, a chlyfar. Roedd hi hefyd yn fraint i gael y cyfle i bortreadu person oedd a sawl elfen i’w phersonoliaeth. Roedd hi’n berson sensitif, trist, dyrys a chymleth.” Roedd Dilys hefyd yn fardd, a hi oedd y ferch gyntaf i ennill y gadair yn Eisteddfod Genedlaethol y Rhyl yn 1953. Ond roedd ei pherthynas hi a Dewi hefyd yn un cymleth yn ôl Judith; “Roedden nhw’n byw yn dlawd iawn. Roedd Dewi yn berson bregus, ac roedd hi eisiau ei achub o, ac edrych ar ei ôl o, a’i helpu gyda’i ansicrwydd . Roedd hi yn edmygu ei allu a’i ddoniau yn fawr.” Roedd Eluned Phillips hefyd wedi gwirioni ar Dewi Emrys yn ôl Sharon Morgan, sy’n portreadu Eluned yn Dewi Emrys: Cythraul yr Awen. “Dwi’n meddwl ei bod hi a Dewi yn gymeriadau tebyg, fel sgwennwyr a hefyd dau o’dd yn casau culni a rhagfarn y ‘sefydliad. Dwi’n meddwl ei bod hi’n ei edmygu fe fel merch ifanc yr adeg, wedi gwirioni ar y rebel ynddo, ond yna nes ymlaen dwi’n meddwl bod ei perthynas yn fwy cydradd. Dwi ddim yn meddwl ei bod hi’n berthynas rhywiol ar unryw adeg” dywed Sharon. Ond roedd portreadu Eluned Phillips, enillodd y goron ddwy waith un waith yn Eisteddfod Genedlaethol Bala yn 1967 ac Eisteddfod Genedlaethol Llangefni 1983, yn her yn ôl Sharon Morgan “O’dd e’n her ac yn fraint ymgeisio i bortreadu person goiawn, bydd amryw yn cofio, o’dd yn gymeriad mor unigryw, a hefyd mewn cyfnod penodol, sef y 70au.” Bydd y bardd Twm Morys, yn clywed bod Dewi Emrys yn un o ddau fardd i ennill pedair cadair yn yr Eisteddfod, Dyfed oedd y bardd arall. Oherwydd ei lwyddiant ysgytwol ef, penderfynodd yr Eisteddfod newid y rheol, a dim ond dwy gadair gall prifeirdd Cymru eu hennill bellach. Ond er i Dewi ennill y nifer fwyaf o gadeiriau, ef hefyd oedd y bardd a gollodd y fwyaf o gadeiriau. “Un go flêr oedd Dewi Emrys yn methu dal gafael ar swydd na chartref yn hir, yn cysgu weithiau mewn clawdd ar stryd, ac mi werthodd yr unig goron Eisteddfod yr enillodd o er mwyn talu ei ddyledion” dywed Twm Morys. Yn Eisteddfod Llanelli 1930, enillodd Dewi Emrys gadair yr ŵyl am ei bryddest ‘Y Galilead’. Ond yn gynnar wedi ei fuddugoliaeth aeth y gadair hon ar goll. Ac mae’r un yn wir am gadeiriau ei awdlau buddugol yn Eisteddfod Genedlaethol Lerpwl (1929), Bangor (1943) a Phen-y-bont ar Ogwr (1948). Bydd taith Twm Morys a’r Cadeiriau Coll yn ei arwain ar hyd Cymru a thu hwnt. O dafarn i ysbyty, o gastell i neuadd ddinesig, aiff ar drywydd cadeiriau Dewi Emrys a nifer o feirdd eraill. Bu farw yn Aberystwyth ym mis Medi, 1952, a chafodd ei gladdu ym mynwent Capel Pisgah, ar bwys Talgarreg. Dywedodd ei gyfaill, y Prifardd T. Llew Jones am yr achlysur: “Bu farw Dewi Emrys yn ysbyty Aberystwyth ar Fedi’r 20fed 1952 a chladdwyd ef ym mynwent Pisgah, Talgarreg. Ychydig iawn o bobl a welodd yn dda i ddod i’r angladd. Yn wir, roedd y capel yn hanner gwag.” Mae cofeb i hyn mwyaf cythryblus o feirdd yn sefyll ar Pwllderi, o ba le y cymerodd ei ysbrydoliaeth mwyaf

Business

A more connected Wales: Ogi to provide Welsh language support through eero

Published

1 month ago

October 14, 2024

Madeline Knox

Starting today, Ogi- Wales’s biggest alternative telecoms company- has taken the innovative leap to back the provision of Welsh language on the eero wifi software.

Amazon’s eero delivers fast, reliable and secure wifi to every corner of the home. Using the latest mesh technology, eero brings seamless coverage, whether you’re streaming, gaming, or working from home. The Amazon eero suite of products is available on all Ogi 400, Ogi 500 and Ogi 1Gig packages.

Ogi’s commitment to continuously improving for their Welsh customers is demonstrated through this new partnership. This milestone makes eero one of the few smart home systems to offer Welsh-language support in its mobile app.

Within the eero app, engineers have incorporated familiar Welsh-language terms to further the experience for users.

Speaking about the new feature, Ogi’s Brand Marketing Director, Sarah Vining, said: “Ogi’s mission has always been to provide world-class services that are inherently Welsh.”

“Working with the team at eero, we’re not only bringing cutting-edge technology to Welsh homes but also making it more accessible for our customers, and for users all over Wales too. This partnership reflects our shared vision to make the internet more accessible to everyone.”

“Our mission is to bring fast, reliable, and secure wifi to customers around the world.” said Mark Sieglock, eero EVP, Software and Services. “We’re thrilled to partner with Ogi to add Welsh language support, making the eero app more accessible to Welsh speakers in Wales.”

Welsh language support is now available to all eero users by downloading the latest software update (release 6.47.0)

Cymraeg

Hybu’r Gymraeg drwy sioe lwyfan

Published

6 months ago

May 23, 2024

Tom Sinclair

Ar faes Eisteddfod yr Urdd heddiw ym Meifod (29 Mai) caiff sioe lwyfan newydd ei dangos a fydd yn hyrwyddo’r Gymraeg i bobl ifanc ledled Cymru. Manon Steffan Ros sydd wedi creu’r sioe Geiriau i gwmni Mewn Cymeriad yn dilyn comisiwn gan Gomisiynydd y Gymraeg.

Bydd y sioe, sydd wedi ei hanelu at bobl ifanc ym mlynyddoedd 7, 8 a 9 ysgolion uwchradd, yn cyd-fynd â phecyn addysg newydd sydd wedi ei ddatblygu gan y Comisiynydd ac a fydd ar gael ar lwyfan addysgol, Hwb.

Yn ôl Manon Steffan Ros, roedd yn braf derbyn y cais i wneud y gwaith hwn er yn un heriol,

“Er mwyn hybu’r Gymraeg i’n pobl ifanc a’u hannog i’w defnyddio mae angen manteisio ar amryw o ffyrdd i wneud hynny. Mae sioe lwyfan, sydd yn mynd mewn i ysgolion, yn gyfle gwych i bwysleisio rôl y Gymraeg yn ein bywydau bob dydd, drwy ddefnyddio cerddoriaeth gyfoes a iaith sydd yn berthnasol iddyn nhw.

“Roedd yn her, serch hynny, i ddatblygu sgript a oedd yn cyfleu yr holl elfennau yma, tra ar yr un pryd yn hyrwyddo’r neges gyffredinol fod angen defnyddio’r Gymraeg er mwyn iddi oroesi.

“Gobeithio bydd y sioe yn gyfrwng i arwain at drafodaeth bellach ymysg pobl ifanc a’u hathrawon am bwysigrwydd y Gymraeg.”

I gyd-fynd â’r sioe, mae pecyn addysg wedi ei greu hefyd sydd yn cynnig amryw ddeunyddiau ar gyfer gwersi. Mae’r pecyn yn cynnwys cyflwyniadau ac atodiadau sydd yn rhannu gwybodaeth am y Gymraeg, ei phwysigrwydd fel sgil mewn bywyd bob dydd, ieithoedd lleiafrifol eraill ar draws y byd, yn ogystal ag egluro rôl Comisiynydd y Gymraeg.

Yn ôl Efa Gruffudd Jones., Comisiynydd y Gymraeg, y gobaith yw fod y gwaith hyn yn ymateb i angen,

“Rwyf wedi nodi yn aml fod plant a phobl ifanc yn flaenoriaeth i fi ac rydym yn gyson yn derbyn ceisiadau gan ysgolion am wybodaeth am ein gwaith. Y nod gyda’r pecyn hwn yw cynnig pecyn ymarferol y gellir dewis gweithgareddau ohono.

“Bydd hefyd, gobeithio, yn gymorth i athrawon a ddisgyblion ddeall yn well, nid yn unig rôl Comisiynydd y Gymraeg ond sefyllfa’r Gymraeg ar lefel genedlaethol a rhyngwladol.

“Gobeithio y caiff ei ddefnyddio’n eang.”

Un ysgol sydd wedi cael cyfle i weld y sioe eisoes yw Ysgol Bro Hyddgen ym Machynlleth yn nalgylch yr Eisteddfod. Mae Nansi Lloyd yn mlwyddyn 7 ac fe wnaeth fwynhau yn fawr,

“Roedd y sioe yn symud yn gyflym oedd yn grêt ac roeddem i gyd yn meddwl fod y defnydd o gerddoriaeth Gymraeg gyfoes yn dda iawn. Fe wnaeth i fi feddwl am pam mod i’n siarad Cymraeg a phwysleisio pa mor bwysig yw siarad yr iaith yn naturiol bob dydd, ac nid yn yr ysgol yn unig.

“Rwy’n gobeithio mynd i’w gweld eto yn yr Eisteddfod.”

Mae Alaw Jones yn athrawes yn ysgol Bro Hyddgen ac yn gweld gwerth yn y sioe a’r pecyn addysg,

“Mae yn medru bod yn heriol cyflwyno’r Gymraeg yn enwedig mewn oes lle mae cyfryngau cymdeithasol yn chwarae rôl mor flaenllaw yn mywydau pobl ifanc. Roedd y sioe hon yn gyfrwng i arwain ar drafodaeth bellach am y Gymraeg yn ein cymdeithas heddiw a braf oedd gweld ymateb y bobl ifanc i’r sioe.

“Mae’r pecyn addysg yn adnodd defnyddiol a fydd yn ein caniatáu i drafod y Gymraeg mewn cyd-destun ehangach, cyd-destun rhyngwladol, ac yn pwysleisio manteision siarad yr iaith o safbwynt sgil yn y byd gwaith.”

Caiff y sioe, Geiriau¸ ei pherfformio ar stondin Llywodraeth Cymru am 2pm ar ddydd Mercher, 29 Mai a bydd sesiwn holi ac ateb yn dilyn yng nghwmni Efa Gruffudd Jones, Manon Steffan Ros ac Owen Alun sydd yn perfformio’r sioe.

Cymraeg

Last ditch plea to HSBC to reverse decision to axe Welsh language phone line

Published

11 months ago

January 11, 2024

Tom Sinclair

AN MS has issued a last ditch plea to HSBC to reverse its “unacceptable” decision to axe its Welsh language phone service.

Llŷr Gruffydd, who represents North Wales in the Senedd, has spoken out as January 15, the date when the phone line is due to come to an end fast approaches.

The Plaid Cymru politician said executives at the baking giant still have an “opportunity to do the right thing”.

HSBC came under fire after politicians were informed of the bank’s decision to axe its Welsh language service by letter on Wednesday, November 8.

The Senedd’s Culture Committee wrote to the corporation accusing it of “contempt” towards Welsh speakers.

It added that its “failure to maintain an approach consistent with its values is considered disingenuous and disturbing”.

The committee also questioned statements made by José Carvalho, HSBC’s head of wealth and personal banking, who spoke in front of it on November 29.

The banker said that the Welsh-language helpline receives around 22 calls a day, and that the bank had ended up “with only 6% of the calls that are coming in being answered in Welsh” by them.

However, the committee hit back saying this indicates a fundamental failure of service by the bank because it means 94% of calls to the service are not being answered in Welsh,.

The Committee said that the “low number of calls” to the line “reflects” the bank’s “inability to provide a functioning and coherent service that meets the needs of its Welsh speaking customers.”

Llŷr Gruffydd said: “HSBC still has an opportunity to do the right thing by reversing its unacceptable and wrongheaded decision to bring its Welsh language phone service to an end.

“Executives at HSBC should remember that many customers use their banking services because of its Welsh language phone service.

“The bank argues that there isn’t sufficient demand for the helpline because it receives 22 calls a day on average.

“But it’s abundantly clear from the data that with only 6% of those calls being answered in Welsh, they’ve not been coming anywhere near to providing an adequate service.

“Phone calls that are made to the helpline in Welsh should be answered in Welsh. It’s no wonder that a lot of Welsh speakers have given up on phoning it.

“Instead of scrapping the service HSBC’s should invest in it properly for at least 12 months, and that includes ensuring that it is well-advertised. Then at the end of that period it could make a much better assessment of demand.

“The bank’s pledge to ‘arrange a call back in Welsh, within 3 working days is astonishingly disrespectful to Welsh speakers, as well as utterly insensitive to the financial pressures some people will face.

“For a significant number of people, accessing their bank through Welsh is not a ‘choice’ as HSBC claimed.

“HSBC say they ‘have confirmed that all customers can bank in English’, which is frankly an attitude that belongs to the last century. It is also untrue, especially for many elderly and vulnerable people.

“There is understandably a huge amount of anger and frustration right across Wales with HSBC’s general attitude towards the Welsh language.

“Recently I was contacted by a constituent who was quite rightly angry because she had been asked by a member of HSBC’s customer care team to resend a Welsh language query in English.

“That is one of many examples of HSBC’s complete and utter disregard for Welsh speakers.

“As a Welsh speaker myself and as a member of the Senedd’s Culture Committee, I share the real sense of frustration that’s out there.

“Many of their customers in Wales have also seen their local branches close over the last decade.

“The impact of this on their older customers is particularly acute, as well as those who don’t have access to digital technology.

“Though HSBC likes to describe itself as the world’s local bank, it is abundantly clear that this is not the case in Wales as it abandons Welsh speakers and abandons our high streets by shutting down local branches.”