Connect with us
Advertisement
Advertisement

Cymraeg

Dirgelwch Dewi Emrys

Published

on

dewi emosSUT DDYN oedd y bardd Dewi Emrys Yr oedd y cwestiwn Gofynnwyd gan y ddrama Dewi Emrys: Cythraul yr Awen ddydd Sul diwethaf ar S4C. Yr oedd y cwestiwn Gofynnwyd gan y ddrama Dewi Emrys: Cythraul yr Awen ddydd Sul diwethaf ar S4C. Mewn rhifyn arbennig o Pethe ar ddydd Mawrth, edrychodd Twm Morys i mewn i leoliad y barddol yn cadeirio enillodd Dewi Emrys 

Galwodd Dewi Emrys (1881- 1952) ei gymeriad yn ‘gerddorfa o gymhlethdod’, ac yn Dewi Emrys: Cythraul yr Awen byddwn yn gweld pam roedd bywyd Dewi mor helbulus. Bydd cyfraniadau gan rai oedd yn adnabod Dewi a chawn glywed eu hargraffiadau nhw o’r bardd oedd yn dod o Gei Newydd yn wreiddiol, ond a symudodd i Sir Benfro pan oedd yn saith oed. Aeth i’r ysgol ym Mhencaer ac Ysgol Ramadeg Jenkins Abergwaun cyn mynd fel prentis newyddiadurwr a chysodwr ar y County Echo yn y dre honno. Ar ôl marwolaeth ei dad, symudodd y teulu i Gaerfyrddin ac aeth Dewi i weithio ar y Carmarthen Journal. Yn1903, fodd bynnag, aeth i Goleg Presbyteraidd a dilyn llwybr ei dad i’r weinidogaeth. Ar ôl y Rhyfel Mawr, ceisiodd Dewi wneud bywoliaeth o’i newyddiaduriaeth drachefn. Er iddo werthu sawl darn i olygyddion Stryd y Fflyd, aeth pethau o chwith iddo, a threuliodd sawl noson dan y sêr ar lannau Tafwys. Cefnodd Cymry Llundain arno, y cyn-bregethwr a oedd erbyn hyn i’w weld yn canu y tu allan i’r eglwysi, a’i gap yn ei ddwylo. Yn 1926, fodd bynnag, daeth tro ar fyd i Dewi, pan enillodd y Goron yn Eisteddfod Genedlaethol Abertawe gyda chasgliad o gerddi Rhigymau’r Ffordd Fawr. Yn yr un Eisteddfod, enillodd ar gystadleuaeth Darn o Farddoniaeth mewn tafodiaith gyda’r gerdd a fyddai’n dod yn un o’i weithiau mwya adnabyddus, “Pwllderi”. Yn sgil ei lwyddiant, daeth ei wraig i chwilio amdano yn Abertawe, gan fod Dewi heb dalu tuag at gynnal ei deulu ers blynyddoedd. Fel canlyniad bu rhaid i Ddewi roi’r arian a enillwyd yn yr Eisteddfod i Cissie, casglu mwy gan ei ffrindiau, a hyd yn oed rhoi ei goron newydd mewn pawn shop yn Abertawe. Aeth Dewi Emrys ymlaen i ennill y Gadair yn y Genedlaethol bedair gwaith, yn Lerpwl, 1929 (“Dafydd ap Gwilym”), Llanelli, 1930 (“Y Galilead”), Bangor, 1943 (“Cymylau amser”), a Phen-y-bont ar Ogwr 1948, (“Yr alltud”). Mae sawl Cymro wedi galw’r bardd Dewi Emrys yn arwr ac yn gymeriad rhamantaidd. Ond roedd yn gymeriad dadleuol yn ei gyfnod, ac yn dadlau â sawl un. Ond meddai Emyr Llew am Dewi, “Fe oedd gelyn mwyaf ei hunan.” Un person oedd yn adnabod Dewi orau, oedd ei ferch Dwynwen. Mae Dwynwen bellach wedi newid ei henw i Nina Watkins, ac yn byw yn Ne Lloegr. Dywed fod ei magwraeth wedi bod yn gyfnod anodd iddi hi. “Roedd e’n amser trawmatig iawn i mi, a chefais nifer o brofiadau negyddol.” Dyma’r tro cyntaf i Nina Watkins siarad yn agored am ei thad, ac mae’r hyn mae hi’n ei ddweud yn gwrthddweud y fytholeg ramantaidd am Dewi. Cafodd fywyd lliwgar iawn, treuliodd gyfnod fel gweinidog ac fel cardotyn ar hyd strydoedd Llundain, ac roedd yn ferchetwr o fri. Ond yn ôl Nina, “Doedd e ddim yn dad da iawn.” Mae Dewi Emrys: Cythraul yr Awen yn dramateiddio perthynas Dewi gyda dwy fenyw oedd wedi dylanwadu’n enfawr ar Dewi. Y ddwy oedd Dilys Cadwaladr, mam Nina; ac Eluned Phillips, cyfaill Dewi. Bydd Sharon Morgan yn actio Eluned Phillips, a Judith Humphreys yn chwarae Dilys Cadwaladr. Profiad arbennig i Judith Humphreys oedd actio Dilys Cadwaladr, disgrifia Judith, sydd yn byw ym Mhenygroes yn Nyffryn Nantlle, fywyd a phersonoliaeth Dilys fel un “cymleth.” Dywed Judith iddi hi fwyhau dysgu am elfennau o’r cyfnod, ac am hanes bywyd Dilys a Dewi; “Roedd hi’n gyfle gwych i mi ddysgu am hanes y cyfnod, a hanes bardd mawr o’r cyfnod. Roedd hi’n braf i gael perpectif merch ar y cyfan, ac roedd Dilys yn ferch ddeallus, a chlyfar. Roedd hi hefyd yn fraint i gael y cyfle i bortreadu person oedd a sawl elfen i’w phersonoliaeth. Roedd hi’n berson sensitif, trist, dyrys a chymleth.” Roedd Dilys hefyd yn fardd, a hi oedd y ferch gyntaf i ennill y gadair yn Eisteddfod Genedlaethol y Rhyl yn 1953. Ond roedd ei pherthynas hi a Dewi hefyd yn un cymleth yn ôl Judith; “Roedden nhw’n byw yn dlawd iawn. Roedd Dewi yn berson bregus, ac roedd hi eisiau ei achub o, ac edrych ar ei ôl o, a’i helpu gyda’i ansicrwydd . Roedd hi yn edmygu ei allu a’i ddoniau yn fawr.” Roedd Eluned Phillips hefyd wedi gwirioni ar Dewi Emrys yn ôl Sharon Morgan, sy’n portreadu Eluned yn Dewi Emrys: Cythraul yr Awen. “Dwi’n meddwl ei bod hi a Dewi yn gymeriadau tebyg, fel sgwennwyr a hefyd dau o’dd yn casau culni a rhagfarn y ‘sefydliad. Dwi’n meddwl ei bod hi’n ei edmygu fe fel merch ifanc yr adeg, wedi gwirioni ar y rebel ynddo, ond yna nes ymlaen dwi’n meddwl bod ei perthynas yn fwy cydradd. Dwi ddim yn meddwl ei bod hi’n berthynas rhywiol ar unryw adeg” dywed Sharon. Ond roedd portreadu Eluned Phillips, enillodd y goron ddwy waith un waith yn Eisteddfod Genedlaethol Bala yn 1967 ac Eisteddfod Genedlaethol Llangefni 1983, yn her yn ôl Sharon Morgan “O’dd e’n her ac yn fraint ymgeisio i bortreadu person goiawn, bydd amryw yn cofio, o’dd yn gymeriad mor unigryw, a hefyd mewn cyfnod penodol, sef y 70au.” Bydd y bardd Twm Morys, yn clywed bod Dewi Emrys yn un o ddau fardd i ennill pedair cadair yn yr Eisteddfod, Dyfed oedd y bardd arall. Oherwydd ei lwyddiant ysgytwol ef, penderfynodd yr Eisteddfod newid y rheol, a dim ond dwy gadair gall prifeirdd Cymru eu hennill bellach. Ond er i Dewi ennill y nifer fwyaf o gadeiriau, ef hefyd oedd y bardd a gollodd y fwyaf o gadeiriau. “Un go flêr oedd Dewi Emrys yn methu dal gafael ar swydd na chartref yn hir, yn cysgu weithiau mewn clawdd ar stryd, ac mi werthodd yr unig goron Eisteddfod yr enillodd o er mwyn talu ei ddyledion” dywed Twm Morys. Yn Eisteddfod Llanelli 1930, enillodd Dewi Emrys gadair yr ŵyl am ei bryddest ‘Y Galilead’. Ond yn gynnar wedi ei fuddugoliaeth aeth y gadair hon ar goll. Ac mae’r un yn wir am gadeiriau ei awdlau buddugol yn Eisteddfod Genedlaethol Lerpwl (1929), Bangor (1943) a Phen-y-bont ar Ogwr (1948). Bydd taith Twm Morys a’r Cadeiriau Coll yn ei arwain ar hyd Cymru a thu hwnt. O dafarn i ysbyty, o gastell i neuadd ddinesig, aiff ar drywydd cadeiriau Dewi Emrys a nifer o feirdd eraill. Bu farw yn Aberystwyth ym mis Medi, 1952, a chafodd ei gladdu ym mynwent Capel Pisgah, ar bwys Talgarreg. Dywedodd ei gyfaill, y Prifardd T. Llew Jones am yr achlysur: “Bu farw Dewi Emrys yn ysbyty Aberystwyth ar Fedi’r 20fed 1952 a chladdwyd ef ym mynwent Pisgah, Talgarreg. Ychydig iawn o bobl a welodd yn dda i ddod i’r angladd. Yn wir, roedd y capel yn hanner gwag.” Mae cofeb i hyn mwyaf cythryblus o feirdd yn sefyll ar Pwllderi, o ba le y cymerodd ei ysbrydoliaeth mwyaf

Click to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Cymraeg

Strategaeth yr iaith Gymraeg dan adolygiad yng nghanol galwadau am gyfeiriad cliriach

Published

on

MAE SAMUEL KURTZ AS, Ysgrifennydd Cysgodol y Cabinet dros yr Iaith Gymraeg, wedi annog Llywodraeth Cymru i ailfeddwl eu dull o weithredu targed uchelgeisiol Cymraeg 2050 yn sgil pryderon a godwyd mewn adroddiad diweddar gan y Senedd.

Mae strategaeth Cymraeg 2050 yn anelu at sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn canol y ganrif hon, ond mae amheuon wedi cael eu codi am ei hyfywedd. Mae canfyddiadau’r Pwyllgor Plant a Phobl Ifanc yn tynnu sylw at heriau fel marweiddio yn nifer yr athrawon Cymraeg a gostyngiad yn y defnydd o’r iaith ymhlith pobl ifanc.

Mae Mr Kurtz, sy’n cynrychioli Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro, wedi ymuno â’r galwadau i Lywodraeth Cymru ailystyried eu cynlluniau. Dywedodd:

“Mae Ceidwadwyr Cymreig wedi galw ers tro am strategaeth gliriach gan Lywodraeth Cymru i gyflawni eu targed Cymraeg 2050.

“Gyda nifer y siaradwyr Cymraeg yn gostwng dros y ddau ddegawd diwethaf, mae’n hanfodol bod y duedd hon yn cael ei gwrthdroi. O ystyried y marweiddio yn nifer yr athrawon Cymraeg a’r gostyngiad yn y defnydd o’r Gymraeg ymhlith pobl ifanc, mae angen i Lywodraeth Cymru adolygu pam nad yw eu cynlluniau presennol ar gyfer Cymraeg 2050 yn gweithio ac addasu’r cynlluniau angenrheidiol.”

Persbectif Sir Benfro

Yn Sir Benfro, lle mae treftadaeth yr iaith Gymraeg yn ddwfn, mae’r ddadl yn un arwyddocaol iawn. Mae cymunedau lleol wedi gweld llwyddiant amrywiol wrth gynnal Cymraeg. Mae addysg cyfrwng Cymraeg wedi tyfu mewn rhai ardaloedd, gydag ysgolion fel Ysgol Caer Elen yn Hwlffordd yn chwarae rhan hanfodol, ond mae pryderon yn parhau am ei hygyrchedd ledled y sir.

Yn hanesyddol, mae Sir Benfro wedi cael ei hystyried yn ‘ffrynt ieithyddol’, lle mae’r iaith Gymraeg yn cydfodoli â’r Saesneg mewn cydbwysedd cynnil. Mae ardaloedd gwledig wedi dal gafael ar eu traddodiadau ieithyddol, ond mae trefoli a newidiadau demograffig yn peri heriau.

Un mater allweddol yw’r gweithlu addysgu. Heb ddigon o athrawon Cymraeg i ysbrydoli ac addysgu’r genhedlaeth nesaf, mae cyflawni Cymraeg 2050 yn mynd yn fwyfwy anodd. Mae galwadau hefyd wedi bod am fwy o gyfleoedd trochi yn y Gymraeg y tu allan i’r ystafell ddosbarth er mwyn meithrin y defnydd o’r Gymraeg yn y bywyd bob dydd.

Pam mae Cymraeg 2050 yn bwysig

Yng nghanol Cymraeg 2050 mae gweledigaeth i beidio â chadw’r Gymraeg yn unig, ond i’w gwneud yn iaith fyw a llewyrchus. Mae ymgyrchwyr yn dadlau bod strategaeth gadarn yn hanfodol i sicrhau bod yr iaith yn parhau i fod yn berthnasol i genedlaethau’r dyfodol, yn enwedig mewn ardaloedd fel Sir Benfro lle mae treftadaeth ddiwylliannol yn gysylltiedig â’r Gymraeg.

Mae cefnogwyr y targed yn pwysleisio ei botensial i gryfhau hunaniaeth gymunedol ac i roi hwb i gyfleoedd economaidd, o dwristiaeth i ddiwydiannau creadigol, lle mae dwyieithrwydd yn ased sy’n tyfu.

Oes modd ei gyflawni?

Er bod uchelgais Cymraeg 2050 yn cael ei ganmol yn eang, mae cwestiynau yn parhau ynghylch a yw’n gyflawnadwy heb newidiadau sylweddol mewn polisi. Mae’r beirniaid yn dadlau, heb strategaeth gynhwysfawr wedi’i hariannu’n dda sy’n mynd i’r afael ag addysg, seilwaith ac ymgysylltu cymunedol, bod y targed mewn perygl o fod yn ddim mwy na dyhead.

I Sir Benfro, mae’r her yn glir: dathlu a diogelu ei chymunedau Cymraeg tra’n creu cyfleoedd ar gyfer twf ac ymgysylltu â’r Gymraeg i bawb.

Mae galwad Mr Kurtz am weithredu yn ychwanegu at y pwysau cynyddol ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno cynllun sy’n gweithio – nid yn unig ar gyfer nawr, ond ar gyfer cenedlaethau i ddod.

Cymraeg 2050: Iaith ar gyfer y dyfodol

I Sir Benfro a thu hwnt, mae’r blaenoriaeth yn uchel. Mae cyflawni miliwn o siaradwyr Cymraeg yn ymwneud â mwy na niferoedd yn unig – mae’n ymwneud â sicrhau dyfodol lle mae’r iaith yn parhau i fyw a ffynnu, o bentrefi gwledig Gogledd Sir Benfro i strydoedd prysur Aberdaugleddau.

Continue Reading

Business

A more connected Wales: Ogi to provide Welsh language support through eero

Published

on

Starting today, Ogi- Wales’s biggest alternative telecoms company- has taken the innovative leap to back the provision of Welsh language on the eero wifi software.

Amazon’s eero delivers fast, reliable and secure wifi to every corner of the home. Using the latest mesh technology, eero brings seamless coverage, whether you’re streaming, gaming, or working from home. The Amazon eero suite of products is available on all Ogi 400, Ogi 500 and Ogi 1Gig packages.

Ogi’s commitment to continuously improving for their Welsh customers is demonstrated through this new partnership. This milestone makes eero one of the few smart home systems to offer Welsh-language support in its mobile app.

Within the eero app, engineers have incorporated familiar Welsh-language terms to further the experience for users.


Speaking about the new feature, Ogi’s Brand Marketing Director, Sarah Vining, said: “Ogi’s mission has always been to provide world-class services that are inherently Welsh.”

“Working with the team at eero, we’re not only bringing cutting-edge technology to Welsh homes but also making it more accessible for our customers, and for users all over Wales too. This partnership reflects our shared vision to make the internet more accessible to everyone.”

“Our mission is to bring fast, reliable, and secure wifi to customers around the world.” said Mark Sieglock, eero EVP, Software and Services. “We’re thrilled to partner with Ogi to add Welsh language support, making the eero app more accessible to Welsh speakers in Wales.”

Welsh language support is now available to all eero users by downloading the latest software update (release 6.47.0)

Continue Reading

Cymraeg

Hybu’r Gymraeg drwy sioe lwyfan

Published

on

Ar faes Eisteddfod yr Urdd heddiw ym Meifod (29 Mai) caiff sioe lwyfan newydd ei dangos a fydd yn hyrwyddo’r Gymraeg i bobl ifanc ledled Cymru. Manon Steffan Ros sydd wedi creu’r sioe Geiriau i gwmni Mewn Cymeriad yn dilyn comisiwn gan Gomisiynydd y Gymraeg.

Bydd y sioe, sydd wedi ei hanelu at bobl ifanc ym mlynyddoedd 7, 8 a 9 ysgolion uwchradd, yn cyd-fynd â phecyn addysg newydd sydd wedi ei ddatblygu gan y Comisiynydd ac a fydd ar gael ar lwyfan addysgol, Hwb.

Yn ôl Manon Steffan Ros, roedd yn braf derbyn y cais i wneud y gwaith hwn er yn un heriol,

“Er mwyn hybu’r Gymraeg i’n pobl ifanc a’u hannog i’w defnyddio mae angen manteisio ar amryw o ffyrdd i wneud hynny. Mae sioe lwyfan, sydd yn mynd mewn i ysgolion, yn gyfle gwych i bwysleisio rôl y Gymraeg yn ein bywydau bob dydd, drwy ddefnyddio cerddoriaeth gyfoes a iaith sydd yn berthnasol iddyn nhw.

“Roedd yn her, serch hynny, i ddatblygu sgript a oedd yn cyfleu yr holl elfennau yma, tra ar yr un pryd yn hyrwyddo’r neges gyffredinol fod angen defnyddio’r Gymraeg er mwyn iddi oroesi.

“Gobeithio bydd y sioe yn gyfrwng i arwain at drafodaeth bellach ymysg pobl ifanc a’u hathrawon am bwysigrwydd y Gymraeg.”

I gyd-fynd â’r sioe, mae pecyn addysg wedi ei greu hefyd sydd yn cynnig amryw ddeunyddiau ar gyfer gwersi. Mae’r pecyn yn cynnwys cyflwyniadau ac atodiadau sydd yn rhannu gwybodaeth am y Gymraeg, ei phwysigrwydd fel sgil mewn bywyd bob dydd, ieithoedd lleiafrifol eraill ar draws y byd, yn ogystal ag egluro rôl Comisiynydd y Gymraeg.

Yn ôl Efa Gruffudd Jones., Comisiynydd y Gymraeg, y gobaith yw fod y gwaith hyn yn ymateb i angen,

“Rwyf wedi nodi yn aml fod plant a phobl ifanc yn flaenoriaeth i fi ac rydym yn gyson yn derbyn ceisiadau gan ysgolion am wybodaeth am ein gwaith. Y nod gyda’r pecyn hwn yw cynnig pecyn ymarferol y gellir dewis gweithgareddau ohono.

“Bydd hefyd, gobeithio, yn gymorth i athrawon a ddisgyblion ddeall yn well, nid yn unig rôl Comisiynydd y Gymraeg ond sefyllfa’r Gymraeg ar lefel genedlaethol a rhyngwladol.

“Gobeithio y caiff ei ddefnyddio’n eang.” 

Un ysgol sydd wedi cael cyfle i weld y sioe eisoes yw Ysgol Bro Hyddgen ym Machynlleth yn nalgylch yr Eisteddfod. Mae Nansi Lloyd yn mlwyddyn 7 ac fe wnaeth fwynhau yn fawr,

“Roedd y sioe yn symud yn gyflym oedd yn grêt ac roeddem i gyd yn meddwl fod y defnydd o gerddoriaeth Gymraeg gyfoes yn dda iawn. Fe wnaeth i fi feddwl am pam mod i’n siarad Cymraeg a phwysleisio pa mor bwysig yw siarad yr iaith yn naturiol bob dydd, ac nid yn yr ysgol yn unig.

“Rwy’n gobeithio mynd i’w gweld eto yn yr Eisteddfod.”

Mae Alaw Jones yn athrawes yn ysgol Bro Hyddgen ac yn gweld gwerth yn y sioe a’r pecyn addysg,

“Mae yn medru bod yn heriol cyflwyno’r Gymraeg yn enwedig mewn oes lle mae cyfryngau cymdeithasol yn chwarae rôl mor flaenllaw yn mywydau pobl ifanc. Roedd y sioe hon yn gyfrwng i arwain ar drafodaeth bellach am y Gymraeg yn ein cymdeithas heddiw a braf oedd gweld ymateb y bobl ifanc i’r sioe.

“Mae’r pecyn addysg yn adnodd defnyddiol a fydd yn ein caniatáu i drafod y Gymraeg mewn cyd-destun ehangach, cyd-destun rhyngwladol, ac yn pwysleisio manteision siarad yr iaith o safbwynt sgil yn y byd gwaith.”

Caiff y sioe, Geiriau¸ ei pherfformio ar stondin Llywodraeth Cymru am 2pm ar ddydd Mercher, 29 Mai a bydd sesiwn holi ac ateb yn dilyn yng nghwmni Efa Gruffudd Jones, Manon Steffan Ros ac Owen Alun sydd yn perfformio’r sioe.

Continue Reading

Business1 day ago

Ferry Terminal ‘extremely busy’ due to ongoing Holyhead closure

PEMBROKE DOCK Ferry Terminal has been experiencing significant congestion today as ferry services remain under immense pressure following the closure...

Community1 day ago

Festive celebrations at St Davids Cathedral this weekend

ST DAVIDS Cathedral is set to host two special events on Sunday (Dec 22), offering a blend of joyful participation...

News2 days ago

Ferry accident causes delay on new Dublin-Fishguard route

IRISH Ferries’ Isle of Innisfree sustained damage during arrival on Friday (Dec 20) at Fishguard port. The incident occurred as...

Entertainment3 days ago

River-themed lanterns light up Cardigan in spectacular parade

THOUSANDS of people flocked to Cardigan on Monday (Dec 18) for the much-anticipated Giant Lantern Parade, hosted by Small World...

Business3 days ago

Pembrokeshire care home group hit by £150,000 budget blow

A COMPANY with six care homes in Pembrokeshire has revealed it is facing a £150,000 financial hit due to controversial...

News5 days ago

Rift between Neyland councillors now ‘as wide as Grand Canyon’

THE DIVISIONS within Neyland Town Council deepened further this week after a controversial attempt to block an Extraordinary General Meeting...

Politics5 days ago

Pembrokeshire Long Course Weekend changes could be made

PEMBROKESHIRE’S annual Long Course Weekend triathlon event could be run on a different route in future, in an attempt to...

Business6 days ago

Wales’ biggest Specsavers store opens in Haverfordwest

SPECSAVERS HAVERFORDWEST has relocated to a larger, state-of-the-art premises in the Riverside Shopping Centre, becoming the largest Specsavers store in...

News7 days ago

Engine room fire caused by loose fuel pipe connection previously flagged

AN INVSTIGATION has been published into a fire that broke out in the engine room of the roll-on/roll-off passenger ferry...

News1 week ago

Heroes of the storm: How Council workers rallied during rare red wind warning

PEMBROKESHIRE experienced a weekend of extreme weather as Storm Darragh brought chaos to the region, prompting an extraordinary display of...

Popular This Week