Cymraeg

Alun `Sbardun` Huws o Benrhyn Aberstalwm

Published

10 years ago

January 8, 2015

Tom Sinclair

Alun `Sbardun` Huws

GYDA MARWOLAETH sydyn Alun `Sbardun` Huws collwyd y cyntaf o’r to hwnnw o gerddorion a roddodd Gymru oll ar dân a pheintio’r byd yn wyrdd chwedl Dafydd Iwan. Fel myfyriwr yng Nghaerdydd daeth ar draws bechgyn eraill o gyffelyb anian o gefndiroedd gwahanol oedd yn ymddiddori yn niwylliant y gitâr. Ffurfi wyd y Tebot piws. Gwnaeth argraff wahanol i eiddo’r triawdau a rannai’r un fi lltir sgwâr ar lwyfannau Nosweithiau Llawen y 1970au cynnar. Profodd yn heriol i gynulleidfaoedd traddodiadol. O ran gwisg, ymarweddiad a deunydd gwelwyd yr elfen amharchus yn brigo i’r wyneb. Yffach beth yw’r ots a beth yw’r iws oedd yr agwedd pan fydde’r pedwar – Ems, Dewi Pws, Stan a Sbardun – hyd yn oed yn poeri ar ei gilydd wrth berfformio.

A doedden nhw ddim o hyd yn boddran presenoli eu hunain yn lle bynnag roedd eu henw i’w weld ar boster. Roedd hynny yn taro tant ymhlith y genhedlaeth hirwalltog a jinsog. Ni welwyd hynny’n amlycach nag yn y sesiyne cyson, llawn dop, a gynhaliwyd yn nhafarn y New Ely yng Nghaerdydd. Welech chi ddim o’r rhain mewn blazers, trywsuse llwyd a theis. Yn wir, roedden nhw o’r farn fod yna bethe amgenach i’w cyfl awni na gwisgo’n drwsiadus. Un o’r pethe hynny oedd hwyluso chwyldro iaith trwy ei defnyddio ymhob agwedd o fywyd. Gwelwyd eu bod o ddifrif wrth i Sbardun gyfrannu at sefydlu’r cylchgrawn pop ‘Sŵn’ a oedd yn barod i’w dweud hi fel yr oedd hi. Ni laesodd ddwylo.

Wrth iddo ddatblygu’n gerddorol ymunodd ac Ac Eraill a sugno’r dylanwade Celtaidd oedd yn amlwg ar y pryd o dan arweiniad y Llydäwr, Alan Stivell. Bu ganddo ran allweddol yn y sioe ‘Nia Ben Aur’ a lwyfanwyd ym mhafi liwn Eisteddfod Caerfyrddin 1974 gan gynnig i ni Dir Na Nog. Bu’n aelod o Mynediad am Ddim gan ddal i gloddio’r wythïen werinol yn ogystal â chaneuon oedd yn dweud rhywbeth. Mewn gyrfa deledu’n ddiweddarach bu’n gyfrifol am gyfres o raglenni nodedig am ganu gwerin. Daliodd ati i gyfansoddi. Concrodd yr afl wydd blin o ddibyniaeth ar y ddiod feddwol. Amlygwyd y bersonoliaeth annwyl drachefn. Byddai ei gyfarchiad yn gynnil a bachog gyda chilwen a direidi yn ei lygaid. Roedd ei ben yn llawn caneuon.

Ei eiddo ei hun ac eiddo eraill. Hoffai Sbardun fynychu cyngherdde gan cantorion-gyfansoddwyr yng nghyffi nie Caerdydd. Rhannai ei edmygedd ohonynt ar ei dudalen facebook. Gwerthfawrogai allu eraill i gyfl eu rhyw wirionedd oesol mewn tair munud o gân. Roedd hynny ynddo’i hun yn brawf ei fod ef ei hun yn cymryd y grefft o gyfansoddi o ddifrif. Medrai gyfl eu darluniau llawn naws fyddai’n tynnu ar dannau’r galon o glywed artistiaid fel Bryn Fon a Linda Healey yn eu canu.

Roedden nhw’n gyfuniad o ddyheu, dihangfa a hiraeth am ddoe na ddaw yn ôl dim ond yn y dychymyg a’r galon. Tebyg mai’r amlycaf o’r rhain oedd ‘Strydoedd Aberstalwm’ (neu ‘Strydoedd Slawerdydd’). Cyfeirio a wna at ei blentyndod ym Mhenrhyndeudraeth, ym Meirionydd, a’r bobol a’i mowldiodd. Mae’r gân yn ddiedifar hiraethus. Try allwedd y galon ym mynwes eraill o’r un genhedlaeth a fagwyd mewn ardaloedd cyffelyb.

Llawenychai fod ei arwr Meic Stevens wedi dewis canu’r gân. Gyda didwylledd a rhyfeddod yr adroddai’r hanes amdano ynte a’i gyfaill Emyr Huws Jones, cyfansoddwr o’r un maintioli, yn penderfynu bodio i Solfach un haf i weld Meic. Bu’n daith helbulus ac ni fu’r arhosiad yn y pentref heb ei gyffro. Ond cawsant aros dros nos ar aelwyd Meic. I Gymro o gerddor ar ei brifi ant roedd hynny’n brofi ad cyffelyb i dreulio noson ar aelwyd Bob Dylan. Cyfl awnwyd pererindod. .

Adlewyrchwyd ei hoffter o greu naws yn ei ganeuon yn y lluniau a fyddai yn eu postio ar ei dudalen facebook. Roedd ganddo lygad am lun pan gyfeiriai ei gamera tuag at y môr a’r machlud yn ardal Y Barri. A mynych y gwelwyd lluniau o drigolion bore oes ar y dudalen yn brawf nad oedd Penrhyndeudraeth wedi mynd yn angof. Ac wedi’r cyfan dyna lle perfformiodd y Tebot Piws ei gig olaf ym mis Mai 2011 fel petai yna gylch yn cau. Cymwynaswr ac anogwr cerddorion ar eu prifi ant oedd y gŵr y tyfodd ei lysenw yn fwy o enw bedydd iddo na’r un a roddwyd iddo yn Aberstalwm bore oes.

Cymraeg

Welsh language music celebrated in style with more than 1,000 children

Published

1 month ago

February 12, 2025

Tom Sinclair

AROUND 1,500 children from 31 schools across Pembrokeshire came together to celebrate Dydd Miwsig Cymru/Welsh Language Music Day with four unforgettable gigs filled with live music and entertainment.

Headlining the celebration at the Queen’s Hall, Narberth, was Candelas, one of Wales’ top bands, who delivered an electrifying performance. Pupils also enjoyed a vibrant DJ set from DJ Daf, bringing the Siarter Iaith mascots, Seren a Sbarc, to life with their favourite Welsh music—creating a fun and engaging atmosphere throughout the day.

The event on February 7th was co-organised by Pembrokeshire County Council’s Education Department, as part of their Welsh Language Charter work, and Menter Iaith Sir Benfro, who promote the Welsh language across the county.

Welsh Language Development Officer Catrin Phillips said: “Pembrokeshire pupils embraced the spirit of Dydd Miwsig Cymru, showing that Welsh-language music is not just thriving—it’s louder and prouder than ever!”

Dydd Miwsig Cymru is an annual event dedicated to celebrating and promoting Welsh-language music across Wales and beyond. It aims to inspire people of all ages to explore and enjoy the wealth of music created in Welsh, from traditional folk to rock, pop, and contemporary sounds.

Dathlu cerddoriaeth Gymraeg mewn steil gyda dros 1,000 o blant

Daeth tua 1,500 o blant o 31 o ysgolion ledled Sir Benfro at ei gilydd i ddathlu Dydd Miwsig Cymru mewn pedwar gig bythgofiadwy yn llawn cerddoriaeth fyw ac adloniant.

Yn arwain y dathlu yn Neuadd y Frenhines, Arberth, roedd Candelas, un o fandiau gorau Cymru, a gyflwynodd berfformiad gwefreiddiol. Mwynhaodd y disgyblion set DJ fywiog hefyd gan DJ Daf, gan ddod â masgotiaid y Siarter Iaith, Seren a Sbarc yn fyw gyda’u hoff gerddoriaeth Gymraeg—a chreu awyrgylch hwyliog a difyr drwy gydol y dydd.

Cafodd y digwyddiad ar 7 Chwefror ei gyd-drefnu gan Adran Addysg Cyngor Sir Penfro, fel rhan o’u gwaith Siarter Iaith, a Menter Iaith Sir Benfro, sy’n hyrwyddo’r Gymraeg ar draws y sir.

Dywedodd Catrin Phillips, Swyddog Datblygu’r Gymraeg: “Cofleidiodd disgyblion Sir Benfro ysbryd Dydd Miwsig Cymru, gan ddangos nad ffynnu’n unig mae cerddoriaeth Gymraeg—mae’n fwy amlwg ac yn fwy balch nag erioed!”

Mae Dydd Miwsig Cymru yn ddigwyddiad blynyddol sy’n ymroddedig i ddathlu a hyrwyddo cerddoriaeth Gymraeg ar draws Cymru a thu hwnt. Ei nod yw ysbrydoli pobl o bob oed i archwilio a mwynhau’r cyfoeth o gerddoriaeth sy’n cael ei chreu yn y Gymraeg, o ganu gwerin traddodiadol i roc, pop a chyfoes.

Cymraeg

Welsh speakers drop to shocking lowest percentage in eight years

Published

2 months ago

January 23, 2025

Tom Sinclair

THE PERCENTAGE of Welsh speakers has fallen to its lowest level in over eight years, with just 27.7% of people in Wales able to speak the language, according to government statistics.

Data from the annual population survey, which covers the year ending 30 September 2024, estimates there are around 851,700 Welsh speakers in Wales. This marks a 1.6% decline compared to the previous year.

Despite the drop, the Welsh government remains resolute in its commitment to increasing the number of Welsh speakers. A spokesperson said: “We are absolutely committed to our goal of having one million Welsh speakers and doubling the daily use of Welsh.”

The ambitious target of one million Welsh speakers by 2050 is measured using census data, rather than the annual population survey.

Census data paints a stark picture
The 2021 census revealed a further decline in Welsh speakers, with only 17.8% of residents—approximately 538,000 people aged three and older—reporting they could speak the language.

Welsh speakers by the numbers
The annual population survey provides further insights:

Children lead the way: 48.6% of children and young people aged 3 to 15 reported they could speak Welsh, equating to 237,600 individuals. However, this figure has been gradually declining since 2019.
Regional highs and lows:
- Gwynedd boasts the highest number of Welsh speakers (93,600), followed by Carmarthenshire (93,300) and Cardiff (83,300).
- Blaenau Gwent and Merthyr Tydfil have the fewest Welsh speakers, with 9,500 and 10,600, respectively.
- In percentage terms, Gwynedd (77.9%) and the Isle of Anglesey (63.6%) lead, while Rhondda Cynon Taf (13.9%) and Blaenau Gwent (14%) rank lowest.

How often is Welsh spoken?
Among those who can speak Welsh:

13.9% (428,800 people) speak it daily.
5.6% (171,300) use it weekly.
6.7% (204,700) speak it less often.
1.5% (46,500) never speak Welsh despite being able to.

The remaining 72.3% of people in Wales do not speak Welsh at all.

Understanding Welsh
Beyond speaking:

32.2% (989,300 people) reported they could understand spoken Welsh.
24.4% (751,600) can read Welsh.
22.1% (680,100) can write in the language.

Survey sample size questioned
The annual population survey, conducted by the Office for National Statistics (ONS), has faced criticism over falling sample sizes in recent years. However, the ONS confirmed to the BBC that 14,881 responses were used for the Welsh language questions in the latest survey.

The figures underline the challenges facing efforts to revitalize the Welsh language, even as the government strives to meet its ambitious 2050 targets.

Cymraeg

Strategaeth yr iaith Gymraeg dan adolygiad yng nghanol galwadau am gyfeiriad cliriach

Published

3 months ago

December 17, 2024

Tom Sinclair

MAE SAMUEL KURTZ AS, Ysgrifennydd Cysgodol y Cabinet dros yr Iaith Gymraeg, wedi annog Llywodraeth Cymru i ailfeddwl eu dull o weithredu targed uchelgeisiol Cymraeg 2050 yn sgil pryderon a godwyd mewn adroddiad diweddar gan y Senedd.

Mae strategaeth Cymraeg 2050 yn anelu at sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn canol y ganrif hon, ond mae amheuon wedi cael eu codi am ei hyfywedd. Mae canfyddiadau’r Pwyllgor Plant a Phobl Ifanc yn tynnu sylw at heriau fel marweiddio yn nifer yr athrawon Cymraeg a gostyngiad yn y defnydd o’r iaith ymhlith pobl ifanc.

Mae Mr Kurtz, sy’n cynrychioli Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro, wedi ymuno â’r galwadau i Lywodraeth Cymru ailystyried eu cynlluniau. Dywedodd:

“Mae Ceidwadwyr Cymreig wedi galw ers tro am strategaeth gliriach gan Lywodraeth Cymru i gyflawni eu targed Cymraeg 2050.

“Gyda nifer y siaradwyr Cymraeg yn gostwng dros y ddau ddegawd diwethaf, mae’n hanfodol bod y duedd hon yn cael ei gwrthdroi. O ystyried y marweiddio yn nifer yr athrawon Cymraeg a’r gostyngiad yn y defnydd o’r Gymraeg ymhlith pobl ifanc, mae angen i Lywodraeth Cymru adolygu pam nad yw eu cynlluniau presennol ar gyfer Cymraeg 2050 yn gweithio ac addasu’r cynlluniau angenrheidiol.”

Persbectif Sir Benfro

Yn Sir Benfro, lle mae treftadaeth yr iaith Gymraeg yn ddwfn, mae’r ddadl yn un arwyddocaol iawn. Mae cymunedau lleol wedi gweld llwyddiant amrywiol wrth gynnal Cymraeg. Mae addysg cyfrwng Cymraeg wedi tyfu mewn rhai ardaloedd, gydag ysgolion fel Ysgol Caer Elen yn Hwlffordd yn chwarae rhan hanfodol, ond mae pryderon yn parhau am ei hygyrchedd ledled y sir.

Yn hanesyddol, mae Sir Benfro wedi cael ei hystyried yn ‘ffrynt ieithyddol’, lle mae’r iaith Gymraeg yn cydfodoli â’r Saesneg mewn cydbwysedd cynnil. Mae ardaloedd gwledig wedi dal gafael ar eu traddodiadau ieithyddol, ond mae trefoli a newidiadau demograffig yn peri heriau.

Un mater allweddol yw’r gweithlu addysgu. Heb ddigon o athrawon Cymraeg i ysbrydoli ac addysgu’r genhedlaeth nesaf, mae cyflawni Cymraeg 2050 yn mynd yn fwyfwy anodd. Mae galwadau hefyd wedi bod am fwy o gyfleoedd trochi yn y Gymraeg y tu allan i’r ystafell ddosbarth er mwyn meithrin y defnydd o’r Gymraeg yn y bywyd bob dydd.

Pam mae Cymraeg 2050 yn bwysig

Yng nghanol Cymraeg 2050 mae gweledigaeth i beidio â chadw’r Gymraeg yn unig, ond i’w gwneud yn iaith fyw a llewyrchus. Mae ymgyrchwyr yn dadlau bod strategaeth gadarn yn hanfodol i sicrhau bod yr iaith yn parhau i fod yn berthnasol i genedlaethau’r dyfodol, yn enwedig mewn ardaloedd fel Sir Benfro lle mae treftadaeth ddiwylliannol yn gysylltiedig â’r Gymraeg.

Mae cefnogwyr y targed yn pwysleisio ei botensial i gryfhau hunaniaeth gymunedol ac i roi hwb i gyfleoedd economaidd, o dwristiaeth i ddiwydiannau creadigol, lle mae dwyieithrwydd yn ased sy’n tyfu.

Oes modd ei gyflawni?

Er bod uchelgais Cymraeg 2050 yn cael ei ganmol yn eang, mae cwestiynau yn parhau ynghylch a yw’n gyflawnadwy heb newidiadau sylweddol mewn polisi. Mae’r beirniaid yn dadlau, heb strategaeth gynhwysfawr wedi’i hariannu’n dda sy’n mynd i’r afael ag addysg, seilwaith ac ymgysylltu cymunedol, bod y targed mewn perygl o fod yn ddim mwy na dyhead.

I Sir Benfro, mae’r her yn glir: dathlu a diogelu ei chymunedau Cymraeg tra’n creu cyfleoedd ar gyfer twf ac ymgysylltu â’r Gymraeg i bawb.

Mae galwad Mr Kurtz am weithredu yn ychwanegu at y pwysau cynyddol ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno cynllun sy’n gweithio – nid yn unig ar gyfer nawr, ond ar gyfer cenedlaethau i ddod.

Cymraeg 2050: Iaith ar gyfer y dyfodol

I Sir Benfro a thu hwnt, mae’r blaenoriaeth yn uchel. Mae cyflawni miliwn o siaradwyr Cymraeg yn ymwneud â mwy na niferoedd yn unig – mae’n ymwneud â sicrhau dyfodol lle mae’r iaith yn parhau i fyw a ffynnu, o bentrefi gwledig Gogledd Sir Benfro i strydoedd prysur Aberdaugleddau.