Cymraeg

Blanced dros y sgrin i gwato’r delwedde

Published

10 years ago

February 16, 2015

NID OES GWAMALU yn y golofn yr wythnos hon. Bues i’n gwylio a gwrando’r rhaglenni i gofio’r holocost. Mae dirdynnol yn air rhy lipa i ddisgrifio’r profiad. Mae’r hyn ddigwyddodd yn y ffwrneisi nwy yn Auschwitz a Buchenwald yn staen ar ddynoliaeth gyfan. Lladd dros chwe miliwn o Iddewon a sipsiwn am mai Iddewon a sipsiwn oedden nhw.

Gwelais a chlywais lu o adroddiade newyddion yn coffau 70 mlynedd ers rhyddhau’r rhai oedd wedi goroesi’r gwersylloedd uffern. Dangoswyd lluniau o bobl wedi’u hamddifadu o bob gronyn o urddas. Diffoddwyd gobaith yn eu llygaid. Doedd eu cyrff yn ddim mwy nag esgyrn. Fe wydden nhw beth oedd eu tynged. Fe’u hebryngwyd fel ŵyn i’r lladdfa.

Gwelais benglogau a lludw. Gwelais rofie a mwg. Gwelais ddamnedigaeth. Gwelais arswyd. Clywais adroddiade Fergal Keane. Safai o flaen rhai o adeiladau’r fall. Gwrandewais ar y seibiau rhwng ei frawddege. Roedden nhw’n diferu o edifeirwch ar ein rhan ni oll. Cyflwynodd y gwir di-gêl.

Gwelodd Fergal hil-laddiad Rwanda â’i lygaid ei hun. Derbyniodd nifer o wobre ac anrhydedde am ansawdd ei newyddiaduriaeth. Dyfarnwyd iddo wobr am ei ddidwylledd newyddiadurol. Byddai dweud fy mod wedi fy sobri’n stond yn gamarweiniol. Ynfydrwydd ac anfadwaith oedd yr arbrofion ymchwil meddygol honedig a wnaed ar efeilliaid yn y gwersylloedd. Tynnwyd organau o’u cyrff yn ddi-hid.

Doedd gan neb enw. Dim ond rhif a hwnnw wedi’i osod ar eu crwyn. Deil ar freichie y rhai a oroesodd hyd y dydd heddi i’w hatgoffa o’r driniaeth annynol. Doedden nhw’n ddim mwy nag anifeiliaid yn disgwyl eu tro mewn lladd-dy.

Pan ddaeth cyfle i wylio awr a hanner o raglen deledu yn cyfleu teimlade hanner dwsin o blant y gaethglud roedd rhaid i mi wneud penderfyniad. Ni fynnwn weld rhagor o ddelwedde erchyll. Ond roeddwn am glywed storïau’r goroeswyr a adawyd yn amddifad a hwythe bellach wedi croesi oed yr addewid.

Taenais flanced drwchus dros sgrin y teledu. Diffoddais pob goleuni yn yr ystafell. Eisteddais mewn tywyllwch. Gwrandewais. Soniodd un ddynes amdani’n ymuno â chibwts. Ni chafodd gydymdeimlad. Cafodd ei dwrdio am nad oedd hi a’i chyd-garcharorion wedi codi yn erbyn eu gormeswyr. Cafodd blentyn yn ifanc. Anodd fu’r berthynas rhyngddi a’i mab. Ni chanfu ganol llonydd.

Gorfu i’r mab wrando drosodd a throsodd ar straeon ei fam am fywyd yn Auschwitz. Nid dyna fynna plentyn ar ei brifiant. Nid straeon tylwyth teg mohonyn nhw. Effeithiwyd arno ynte hefyd wrth ail-fyw profiade ei fam yn ail-law. Dim ond ar ôl oes o therapi y daeth i delerau ag ef ei hun. Iachawyd y berthynas rhwng y fam a’r mab. Ond doedd yna ddim oedolyn wedi gwrando arni hi yn y lle cyntaf.

Soniodd sipsi am deulu ym Mharis yn ei ymgeleddu oddi ar y stryd. Soniodd ei frawd mabwysiedig pa mor aflonydd oedd ac mewn dybryd angen cariad. Daeth i sefyll ar ei draed ei hun, magodd deulu a datblygu gyrfa’n delio â chreiriau.

Llwyddodd y lleill i roi eu profiade bore oes o’r neilltu er nid yn angof. Sefydlodd un ohonynt bractis meddygol nepell o’r siambr nwy lle llofruddiwyd ei deulu. Ni ddangosodd chwerwder. Roedd yntau fel y lleill yn rhoi pwys ar glyme teuluol fel eu prif gynhaliaeth.

Soniodd un Iddew am yr Almaenwr ifanc o filwr a ddatblygodd gyfeillgarwch ag ef yn groes i ofynion ei ddyletswydde. Mynnai iddo gofio am y mymryn hwnnw o garedigrwydd yn hytrach na’r casineb a welai ar bob llaw. Ymhob tywyllwch mae yna gannwyll yn olau yn rhywle. Teg gofyn lle’r oedd Duw yng nghanol hyn i gyd. Ni chredaf ei fod o blaid Natsïaeth. Bydded i bawb ohonom ateb yn ôl ei oleuni ei hun.

Yn ôl tystiolaeth y rhaglen perthyn rhyw wytnwch anghyffredin i ddyn wedi’r cyfan waeth faint y bo ei ddioddefaint. Ni chredaf fod hwnnw’n deillio ohono ef ei hun yn unig. Mae’n rhaid bod yna gymorth o rywle.

Tynnais y flanced oddi ar lygad y sgrin. Cyneuais y golau. Dychwelodd mymryn o olau i’r galon. ‘Touched by Auschwitz’ oedd enw’r rhaglen. Fe’m cyffyrddwyd. Er i mi ddweud na fydde gwamalu’r wythnos hon mae’n anodd ymwrthod. Wedi’r cyfan roedd gwresogrwydd a hiwmor yn nodwedd o gyfranwyr y rhaglen. Falle y daw’r flanced yn handi pe na bai Cymru’n gwneud yn rhy dda erbyn yr ail hanner heno.

Cymraeg

Welsh language music celebrated in style with more than 1,000 children

Published

1 month ago

February 12, 2025

Tom Sinclair

AROUND 1,500 children from 31 schools across Pembrokeshire came together to celebrate Dydd Miwsig Cymru/Welsh Language Music Day with four unforgettable gigs filled with live music and entertainment.

Headlining the celebration at the Queen’s Hall, Narberth, was Candelas, one of Wales’ top bands, who delivered an electrifying performance. Pupils also enjoyed a vibrant DJ set from DJ Daf, bringing the Siarter Iaith mascots, Seren a Sbarc, to life with their favourite Welsh music—creating a fun and engaging atmosphere throughout the day.

The event on February 7th was co-organised by Pembrokeshire County Council’s Education Department, as part of their Welsh Language Charter work, and Menter Iaith Sir Benfro, who promote the Welsh language across the county.

Welsh Language Development Officer Catrin Phillips said: “Pembrokeshire pupils embraced the spirit of Dydd Miwsig Cymru, showing that Welsh-language music is not just thriving—it’s louder and prouder than ever!”

Dydd Miwsig Cymru is an annual event dedicated to celebrating and promoting Welsh-language music across Wales and beyond. It aims to inspire people of all ages to explore and enjoy the wealth of music created in Welsh, from traditional folk to rock, pop, and contemporary sounds.

Dathlu cerddoriaeth Gymraeg mewn steil gyda dros 1,000 o blant

Daeth tua 1,500 o blant o 31 o ysgolion ledled Sir Benfro at ei gilydd i ddathlu Dydd Miwsig Cymru mewn pedwar gig bythgofiadwy yn llawn cerddoriaeth fyw ac adloniant.

Yn arwain y dathlu yn Neuadd y Frenhines, Arberth, roedd Candelas, un o fandiau gorau Cymru, a gyflwynodd berfformiad gwefreiddiol. Mwynhaodd y disgyblion set DJ fywiog hefyd gan DJ Daf, gan ddod â masgotiaid y Siarter Iaith, Seren a Sbarc yn fyw gyda’u hoff gerddoriaeth Gymraeg—a chreu awyrgylch hwyliog a difyr drwy gydol y dydd.

Cafodd y digwyddiad ar 7 Chwefror ei gyd-drefnu gan Adran Addysg Cyngor Sir Penfro, fel rhan o’u gwaith Siarter Iaith, a Menter Iaith Sir Benfro, sy’n hyrwyddo’r Gymraeg ar draws y sir.

Dywedodd Catrin Phillips, Swyddog Datblygu’r Gymraeg: “Cofleidiodd disgyblion Sir Benfro ysbryd Dydd Miwsig Cymru, gan ddangos nad ffynnu’n unig mae cerddoriaeth Gymraeg—mae’n fwy amlwg ac yn fwy balch nag erioed!”

Mae Dydd Miwsig Cymru yn ddigwyddiad blynyddol sy’n ymroddedig i ddathlu a hyrwyddo cerddoriaeth Gymraeg ar draws Cymru a thu hwnt. Ei nod yw ysbrydoli pobl o bob oed i archwilio a mwynhau’r cyfoeth o gerddoriaeth sy’n cael ei chreu yn y Gymraeg, o ganu gwerin traddodiadol i roc, pop a chyfoes.

Cymraeg

Welsh speakers drop to shocking lowest percentage in eight years

Published

2 months ago

January 23, 2025

Tom Sinclair

THE PERCENTAGE of Welsh speakers has fallen to its lowest level in over eight years, with just 27.7% of people in Wales able to speak the language, according to government statistics.

Data from the annual population survey, which covers the year ending 30 September 2024, estimates there are around 851,700 Welsh speakers in Wales. This marks a 1.6% decline compared to the previous year.

Despite the drop, the Welsh government remains resolute in its commitment to increasing the number of Welsh speakers. A spokesperson said: “We are absolutely committed to our goal of having one million Welsh speakers and doubling the daily use of Welsh.”

The ambitious target of one million Welsh speakers by 2050 is measured using census data, rather than the annual population survey.

Census data paints a stark picture
The 2021 census revealed a further decline in Welsh speakers, with only 17.8% of residents—approximately 538,000 people aged three and older—reporting they could speak the language.

Welsh speakers by the numbers
The annual population survey provides further insights:

Children lead the way: 48.6% of children and young people aged 3 to 15 reported they could speak Welsh, equating to 237,600 individuals. However, this figure has been gradually declining since 2019.
Regional highs and lows:
- Gwynedd boasts the highest number of Welsh speakers (93,600), followed by Carmarthenshire (93,300) and Cardiff (83,300).
- Blaenau Gwent and Merthyr Tydfil have the fewest Welsh speakers, with 9,500 and 10,600, respectively.
- In percentage terms, Gwynedd (77.9%) and the Isle of Anglesey (63.6%) lead, while Rhondda Cynon Taf (13.9%) and Blaenau Gwent (14%) rank lowest.

How often is Welsh spoken?
Among those who can speak Welsh:

13.9% (428,800 people) speak it daily.
5.6% (171,300) use it weekly.
6.7% (204,700) speak it less often.
1.5% (46,500) never speak Welsh despite being able to.

The remaining 72.3% of people in Wales do not speak Welsh at all.

Understanding Welsh
Beyond speaking:

32.2% (989,300 people) reported they could understand spoken Welsh.
24.4% (751,600) can read Welsh.
22.1% (680,100) can write in the language.

Survey sample size questioned
The annual population survey, conducted by the Office for National Statistics (ONS), has faced criticism over falling sample sizes in recent years. However, the ONS confirmed to the BBC that 14,881 responses were used for the Welsh language questions in the latest survey.

The figures underline the challenges facing efforts to revitalize the Welsh language, even as the government strives to meet its ambitious 2050 targets.

Cymraeg

Strategaeth yr iaith Gymraeg dan adolygiad yng nghanol galwadau am gyfeiriad cliriach

Published

3 months ago

December 17, 2024

Tom Sinclair

MAE SAMUEL KURTZ AS, Ysgrifennydd Cysgodol y Cabinet dros yr Iaith Gymraeg, wedi annog Llywodraeth Cymru i ailfeddwl eu dull o weithredu targed uchelgeisiol Cymraeg 2050 yn sgil pryderon a godwyd mewn adroddiad diweddar gan y Senedd.

Mae strategaeth Cymraeg 2050 yn anelu at sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn canol y ganrif hon, ond mae amheuon wedi cael eu codi am ei hyfywedd. Mae canfyddiadau’r Pwyllgor Plant a Phobl Ifanc yn tynnu sylw at heriau fel marweiddio yn nifer yr athrawon Cymraeg a gostyngiad yn y defnydd o’r iaith ymhlith pobl ifanc.

Mae Mr Kurtz, sy’n cynrychioli Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro, wedi ymuno â’r galwadau i Lywodraeth Cymru ailystyried eu cynlluniau. Dywedodd:

“Mae Ceidwadwyr Cymreig wedi galw ers tro am strategaeth gliriach gan Lywodraeth Cymru i gyflawni eu targed Cymraeg 2050.

“Gyda nifer y siaradwyr Cymraeg yn gostwng dros y ddau ddegawd diwethaf, mae’n hanfodol bod y duedd hon yn cael ei gwrthdroi. O ystyried y marweiddio yn nifer yr athrawon Cymraeg a’r gostyngiad yn y defnydd o’r Gymraeg ymhlith pobl ifanc, mae angen i Lywodraeth Cymru adolygu pam nad yw eu cynlluniau presennol ar gyfer Cymraeg 2050 yn gweithio ac addasu’r cynlluniau angenrheidiol.”

Persbectif Sir Benfro

Yn Sir Benfro, lle mae treftadaeth yr iaith Gymraeg yn ddwfn, mae’r ddadl yn un arwyddocaol iawn. Mae cymunedau lleol wedi gweld llwyddiant amrywiol wrth gynnal Cymraeg. Mae addysg cyfrwng Cymraeg wedi tyfu mewn rhai ardaloedd, gydag ysgolion fel Ysgol Caer Elen yn Hwlffordd yn chwarae rhan hanfodol, ond mae pryderon yn parhau am ei hygyrchedd ledled y sir.

Yn hanesyddol, mae Sir Benfro wedi cael ei hystyried yn ‘ffrynt ieithyddol’, lle mae’r iaith Gymraeg yn cydfodoli â’r Saesneg mewn cydbwysedd cynnil. Mae ardaloedd gwledig wedi dal gafael ar eu traddodiadau ieithyddol, ond mae trefoli a newidiadau demograffig yn peri heriau.

Un mater allweddol yw’r gweithlu addysgu. Heb ddigon o athrawon Cymraeg i ysbrydoli ac addysgu’r genhedlaeth nesaf, mae cyflawni Cymraeg 2050 yn mynd yn fwyfwy anodd. Mae galwadau hefyd wedi bod am fwy o gyfleoedd trochi yn y Gymraeg y tu allan i’r ystafell ddosbarth er mwyn meithrin y defnydd o’r Gymraeg yn y bywyd bob dydd.

Pam mae Cymraeg 2050 yn bwysig

Yng nghanol Cymraeg 2050 mae gweledigaeth i beidio â chadw’r Gymraeg yn unig, ond i’w gwneud yn iaith fyw a llewyrchus. Mae ymgyrchwyr yn dadlau bod strategaeth gadarn yn hanfodol i sicrhau bod yr iaith yn parhau i fod yn berthnasol i genedlaethau’r dyfodol, yn enwedig mewn ardaloedd fel Sir Benfro lle mae treftadaeth ddiwylliannol yn gysylltiedig â’r Gymraeg.

Mae cefnogwyr y targed yn pwysleisio ei botensial i gryfhau hunaniaeth gymunedol ac i roi hwb i gyfleoedd economaidd, o dwristiaeth i ddiwydiannau creadigol, lle mae dwyieithrwydd yn ased sy’n tyfu.

Oes modd ei gyflawni?

Er bod uchelgais Cymraeg 2050 yn cael ei ganmol yn eang, mae cwestiynau yn parhau ynghylch a yw’n gyflawnadwy heb newidiadau sylweddol mewn polisi. Mae’r beirniaid yn dadlau, heb strategaeth gynhwysfawr wedi’i hariannu’n dda sy’n mynd i’r afael ag addysg, seilwaith ac ymgysylltu cymunedol, bod y targed mewn perygl o fod yn ddim mwy na dyhead.

I Sir Benfro, mae’r her yn glir: dathlu a diogelu ei chymunedau Cymraeg tra’n creu cyfleoedd ar gyfer twf ac ymgysylltu â’r Gymraeg i bawb.

Mae galwad Mr Kurtz am weithredu yn ychwanegu at y pwysau cynyddol ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno cynllun sy’n gweithio – nid yn unig ar gyfer nawr, ond ar gyfer cenedlaethau i ddod.

Cymraeg 2050: Iaith ar gyfer y dyfodol

I Sir Benfro a thu hwnt, mae’r blaenoriaeth yn uchel. Mae cyflawni miliwn o siaradwyr Cymraeg yn ymwneud â mwy na niferoedd yn unig – mae’n ymwneud â sicrhau dyfodol lle mae’r iaith yn parhau i fyw a ffynnu, o bentrefi gwledig Gogledd Sir Benfro i strydoedd prysur Aberdaugleddau.